Από την Ισμήνη Χαρίλα
Ο Φάουστ, του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, εκδόθηκε σε δυο μέρη. Το πρώτο μέρος το 1808 και το δεύτερο το 1832. Θεωρείται το δημιούργημα της ζωής του Γκαίτε και ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Αναφέρεται στον 16ο αιώνα, την εποχή δηλαδή, που έζησε και ο μεγάλος Γερμανός λογοτέχνης και η ανθρωπότητα περνά στη νέα τάξη πραγμάτων, μετά το τέλος του Μεσαίωνα.
Το έργο είναι γραμμένο ως έμμετρο και ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στην εκπληκτική μετάφραση του Νερβάλ, ο οποίος με τη σειρά του είναι ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους λογοτέχνες του 19ου αιώνα.
Ο ήρωας είναι ένας ηλικιωμένος αλχιμιστής, οικονομικά ανεξάρτητος και μορφωμένος, που αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη της επιστήμης και χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης από το περιβάλλον του. Μελετητής της φιλοσοφίας, της θεολογίας και της ιατρικής, μεταδίδει πλέον τις γνώσεις του στους μαθητές του. Παρόλο που δηλώνει υπηρέτης του Θεού, στρέφεται στη μαγεία και στη μελέτη της μεταφυσικής. Αναζητώντας διέξοδο στη μονοτονία της υπόστασής του, προχωρά σε συμφωνία με τον Μεφιστοφελή. Ο Φάουστ παραδίδει την ψυχή του στο Διάβολο και ο τελευταίος θα τον υπηρετεί όσο ζει. Από εκείνην τη στιγμή, ο Φάουστ ακολουθεί το Μεφιστοφελή και βιώνει πρωτόγνωρες καταστάσεις. Ως νέος ξανά, γνωρίζει τον έρωτα στο πρόσωπο της Μαργαρίτας, αλλά η ιστορία τους έχει δραματική κατάληξη.
Το έργο μελετήθηκε και αναλύθηκε διεξοδικά κατά την πάροδο των ετών και αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο ήρωας αντικατοπτρίζει τις απόψεις του συγγραφέα. Βασικό θέμα του βιβλίου είναι η αιώνια πάλη ανάμεσα στο καλό και το κακό, το φως και το σκοτάδι, τη γέννηση και το θάνατο. Ο Φάουστ είναι ένας διαχρονικός ήρωας αφού εκφράζει τα συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι σε κάθε εποχή: την αγωνία για το αύριο, την απώλεια της νιότης, τη ματαιότητα του εφήμερου. Επιθυμεί να ξαναγίνει νέος και να χαρεί την ανεμελιά και την ελευθερία που του προσφέρει η ανυπαρξία υλικών αγαθών
“je ne possédais rien, j’ étais heureux pourtant… Ma jeunesse! En un mot sache en moi ranimer la force d’ haïr et le pouvoir d’aimer”.[1]
Αγαπά τη γνώση, συνειδητοποιεί όμως πόσο επικίνδυνη μπορεί να είναι γι’ αυτούς που την κατέχουν
“Le peu d’hommes qui ont su quelque chose et qui ont été assez fous pour ne point garder leur secret dans leur propre cœur, ceux qui ont découvert au peuple leurs sentiments et leurs vues, ont été de tout temps crucifiés et brûlés”.[2]
Ο ίδιος ο Μεφιστοφελής κατακρίνει τους ανθρώπους για τον τρόπο σκέψης τους
“Il a nommé cela raison et ne l’emploie qu’ a se gouverner plus bêtement que les bêtes”. [3]
Μέσω του ήρωα, ο Γκαίτε, θίγει το ζήτημα της Χριστιανικής Πίστης και της αποφυγής της αμαρτίας. Ο Φάουστ πιστεύει στο Θεό, ως όν όμως με ελευθερία βούλησης έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μόνος του το δρόμο του. Ακολουθεί την απαγορευμένη οδό για να ικανοποιήσει τις βαθύτερες επιθυμίες του, παρασύρεται σε μια αλλαγή ρόλων και μεταμορφώνεται σε Εύα που ωθεί την αθώα Μαργαρίτα στην αμαρτία, χρησιμοποιώντας ως μεσολαβήτρια, τη φίλη της Μάρθα. Φυσικά η κοσμική ισορροπία θα επανέλθει και οι δυο τους θα πληρώσουν το τίμημα της αμαρτίας.
Ο πραγματικός Ιωάννης Φάουστ (1480 – 1541) ήταν Γερμανός μάγος, για τη ζωή του οποίου δεν έχουν διασωθεί πολλές λεπτομέρειες. Οι μαρτυρίες όμως αναφέρουν ότι ήταν ένας τυχοδιώκτης, που περιόδευε στη Δυτική Ευρώπη και συστηνόταν άλλοτε ως γιατρός κι άλλοτε ως αστρονόμος, αστρολόγος ή αλχιμιστής. Η φήμη του εξαπλώθηκε γρήγορα και ο θρύλος ιστορεί ότι είχε κάνει συμφωνία με το Διάβολο. Η ζωή του απετέλεσε αντικείμενο συγγραφικών πονημάτων, ανάμεσα στα οποία και ο Φάουστ του Γκαίτε.
Συνοπτικά, θα μπορούσε να αναφερθεί ότι ο Φάουστ συμβολίζει την προσπάθεια κάθε ανθρώπου να υπερβεί τα καθιερωμένα και να ανοίξει δίοδο σε νέες δυνατότητες. Η ενσάρκωση της ψυχής, που παραμένει πάντα νέα σε ένα σώμα που γερνά
“je suis trop vieux pour jouer encore, trop jeune pour être sans désirs”.[4]
[1] Σημ. μτφ «Δεν μου ανήκε τίποτα κι όμως ήμουν ευτυχισμένος…Η Νιότη μου! Με μια λέξη ενδυνάμωνε τη δύναμη μου να μισώ και να αγαπώ».
[2] Σημ μτφ «Οι άνθρωποι που γνωρίζουν κάτι και ήταν αρκετά τρελοί, για να μην κρατήσουν το μυστικό τους στην καρδιά τους, αυτοί που αποκάλυψαν στο λαό τα συναισθήματα και τις βλέψεις τους ήταν πάντοτε αυτοί που σταυρώθηκαν και κάηκαν».
[3] Σημ μτφ «Την ονόμασε λογική και δεν την χρησιμοποιεί παρά για να κυβερνάται πιο ανόητα από τα ζώα».
[4] Σημ μτφ «Είμαι πολύ γέρος για να παίζω ακόμη, πολύ νέος για να μην έχω επιθυμίες».
