2017 – Παγκόσμιο έτος Ζάμενχοφ

από την Λίλιαν Σίμου

 

Το 2017 σηματοδοτεί την 100η επέτειο από το θάνατο του δημιουργού της Εσπεράντο -διεθνούς γλώσσας, Λουδοβίκου Λάζαρου Ζάμενχοφ, τον οποίο η UNESCO τιμά ξεχωριστά.

Εσπεράντο, «η γλώσσα της ελπίδας» γεννήθηκε από ένα ιδεολόγο γιατρό και παρουσιάστηκε από τον επινοητή της, αρχικά, σε στενό κύκλο, το 1878 όταν ήταν σε ηλικία 19 ετών και δημοσιεύθηκε στην τελική μορφή της το 1887.

Τί είναι η Εσπεράντο  και γιατί ο διεθνής οργανισμός UNESCO τιμά το δημιουργό της;

Η συνέντευξη με τον κ. Σπύρο Σαραφιάν, (έμπειρο δάσκαλο της Εσπεράντο, συγγραφέα Μεθόδου Διδασκαλίας, Λεξικών, μεταφραστή στην Εσπεράντο έργων της αρχαιοελληνικής Γραμματείας) δεν μπορεί παρά να είναι μία ενημερωτική και ενδιαφέρουσα συνομιλία!

 

-Αγαπητέ κ. Σαραφιάν, όπως γνωρίζουμε το έτος 2017 εορτάζεται από τους εσπεραντιστές όλου του κόσμου, με ποικίλες εκδηλώσεις και η UNESCO τιμά το δημιουργό της. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε τους λόγους που οδήγησαν σ’ αυτή την επιλογή της UNESCO;

 

Η UNESCO, από το 1954, με επίσημο ψήφισμά της, στην ετήσια συνέλευσή της στο Μοντεβιδέο, αναγνώρισε την προσφορά της διεθνούς γλώσσας Εσπεράντο στον τομέα της διεθνούς ειρήνης και αλληλοκατανόησης. Το δημιουργό της Λουδοβίκο Λάζαρο Ζάμενχοφ τον έχει ξεχωριστά τιμήσει από το 1959, όταν τον ενέταξε στον κατάλογο των Μεγάλων Τέκνων της Ανθρωπότητας. Εφέτος, με την ευκαιρία της επετείου των 100 χρόνων από το θάνατό του, τον τιμά ξανά εντάσσοντάς τον αυτή τη χρονιά μεταξύ των προσώπων που τιμά κάθε χρόνο στα πλαίσια του θεσμού της Celebrations / Αniversaries. Εξάλλου, από εφέτος, και με την ευκαιρία αυτής της επετείου, άρχισε να εκδίδεται και στην Εσπεράντο, το μηνιαίο επίσημο όργανο της UNESCO, το περιοδικό Courier. Τί άλλο να πω; είναι ολοφάνερο πως η UNESCO, όπως εξάλλου και πολλοί ακόμα διεθνείς Οργανισμοί, σε κάθε ευκαιρία δηλώνει την υποστήριξη και αναγνώριση της διεθνούς γλώσσας Εσπεράντο, ως μιας σημαντικής παρουσίας στα παγκόσμια πολιτισμικά, μορφωτικά πράγματα.

-Τί, λοιπόν, θα μας λέγατε πως είναι η Εσπεράντο;

 

Η Εσπεράντο είναι πρώτα απ’ όλα ιδέα, μια πολύ όμορφη ιδέα, που έχει να κάνει με την άμεση επικοινωνία των ανθρώπων όλης της γης, όχι μόνο σε επίπεδο αρχόντων, ειδημόνων και ειδικών, αλλά κυρίως στο επίπεδο των καθημερινών, απλών ανθρώπων, κάθε κοινωνικής, μορφωτικής ή οικονομικής τάξης.

 

-Μας μιλάτε τώρα γενικώς για την ιδέα της διεθνούς γλώσσας. Εξηγείστε μας, λοιπόν, τη δομή και τη χρησιμότητα μιας διεθνούς γλώσσας, εν προκειμένω της Εσπεράντο

 

Ακριβώς, μιλώ πρώτα απ’ όλα για τη διεθνή γλώσσα, γιατί πρέπει κανείς πρώτα να αντιληφθεί την ανάγκη της ύπαρξης μιας κοινής, διεθνούς γλώσσας, και μετά να οδηγηθεί στην Εσπεράντο, τη μόνη τέτοια γλώσσα που υπάρχει, που επί 130 χρόνια έχει δοκιμασθεί σε όλους τους τομείς και έχει επιτύχει.

Τα χαρακτηριστικά μιας διεθνούς γλώσσας είναι δεδομένα. Δεν μπορεί να είναι μία εθνική γλώσσα, δεν μπορεί να είναι το κτήμα ενός έθνους, πρέπει να ανήκει το ίδιο σε όλους, να είναι απολύτως ουδέτερη, επομένως να είναι γλώσσα τεχνητή. Η διεθνής γλώσσα αφορά όλον τον κόσμο, όλους τους ανθρώπους, κάθε μορφωτικού επιπέδου, πρέπει επομένως να είναι απλή, εύκολη, εύηχη, εύκολα κατανοητή, δεν μπορεί να έχει ιδιωματισμούς ή άλλα ιδιαίτερα εθνικά στοιχεία που δεν είναι άμεσα κατανοητά από κάθε άνθρωπο του κόσμου.

Η Εσπεράντο ανταποκρίνεται απολύτως στους απαραίτητους αυτούς όρους. Έχει το λατινικό αλφάβητο, δεν έχει προφορά, κάθε γράμμα, κάθε φθόγγος, κάθε φωνήεν έχει μία μόνο, προφορά. Ό,τι γράφεις, αυτό διαβάζεις, επομένως δεν έχει ορθογραφία, όλες οι λέξεις τονίζονται στην ίδια συλλαβή, δεν έχει διπλά γράμματα, έχει το κοινό συντακτικό όλων των λατινογενών γλωσσών και της νεοελληνικής, έχει απλούστατη γραμματική με 16 κανόνες χωρίς εξαιρέσεις.

Όπως κάθε γλώσσα, μιλιέται από κάποιους άσχημα, από άλλους ικανοποιητικά, καλά ή άριστα, ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο του κάθε χρήστη. Όμως, και ο πιο κακός ομιλητής της, γίνεται κατανοητός, το ίδιο όπως σε κάθε εθνική γλώσσα γίνεται κατανοητός και ο πιο αγράμματος χρήστης της.

-Θα αναρωτιόταν κάποιος αν η Εσπεράντο, ως γλώσσα είναι επαρκής

 

Η Εσπεράντο είναι γλώσσα πλούσια το ίδιο όπως κάθε εθνική γλώσσα. Το γεγονός αυτό το μαρτυρά η τεράστια βιβλιογραφία της, που περιλαμβάνει χιλιάδες έργα, πρωτότυπα ή μεταφρασμένα.

Όλα τα κλασικά, διεθνούς ενδιαφέροντος, κείμενα έχουν μεταφρασθεί στην Εσπεράντο. Τα ιερά κείμενα όλων των γνωστών θρησκειών, εθνικά έπη, όλη η ευρύτερα γνωστή κλασική και σύγχρονη λογοτεχνία, όλα έχουν μεταφρασθεί και εκδοθεί στην Εσπεράντο. Η πλουσιότατη πρωτότυπη λογοτεχνία της όλο και περισσότερο εμπλουτίζεται από νέα έργα, που καθημερινά εκδίδονται.

Εκατοντάδες περιοδικά κάθε περιεχομένου και ενδιαφέροντος,  ταξιδιωτικοί οδηγοί, τουριστικά και διαφημιστικά εμπορικά έντυπα, πλήθος από βίντεο, ταινίες, τραγούδια κυκλοφορούν στην Εσπεράντο και βεβαίως πολλές εκατοντάδες διαδικτυακά μπλόγκ κάθε ενδιαφέροντος, λειτουργούν σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου, ως κύρια μέσα επικοινωνίας μεταξύ των εσπεραντιστών

Η γλώσσα διδάσκεται πολλά χρόνια πειραματικά σε σχολεία, με εξαιρετική επιτυχία, όπως επίσης διδάσκεται σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης, της Ασίας και της Αμερικής, ως μάθημα επιλογής.

 

–Τί φαντάζεσθε πως θα γινόταν, αν θεσπιζόταν κάποτε η διεθνής γλώσσα σε όλο τον κόσμο ως δεύτερη γλώσσα καθενός;

 

Θα άλλαζε τελείως ο κόσμος μας. Θα σας πω λίγα πράγματα, αν και γι’ αυτό θα μπορούσα να σας μιλώ πολλές ώρες.  Αν η Εσπεράντο είχε θεσπισθεί σε όλο τον κόσμο, ως διεθνής, ως δεύτερη γλώσσα όλων των λαών, κάθε συσκευή, μηχάνημα, όχημα, κάθε εμπόρευμα οποιουδήποτε είδους, κάθε φάρμακο, καλλυντικό, κάθε καταναλωτικό προϊόν, θα συνοδευόταν από φυλλάδιο χρήσης,  γραμμένο στη γλώσσα της χώρας παραγωγής ή παρασκευής του και στην Εσπεράντο, ώστε να γίνεται αυτόματα, εύκολα χρηστικό στους καταναλωτές, σε ολόκληρο τον κόσμο.

Κάθε ερευνητής, κάθε επιστήμονας θα έκανε τη δημοσίευση της ανακάλυψης ή της εφεύρεσής του στη γλώσσα του και στην Εσπεράντο, κι έτσι, κάθε επιστημονική ιδέα, άποψη, ανακάλυψη, επίτευξη θα γινόταν αμέσως κτήμα των ειδικών σε όλο τον κόσμο.

Η ουσία όμως είναι πως οι άνθρωποι, οι απλοί άνθρωποι από κάθε γωνιά της γης, άνθρωποι κάθε φυλής, χρώματος, θρησκείας, ανεξαρτήτως από τις διαφορές του τρόπου ζωής, των εθίμων, των όποιων άλλων διαφορών τους, θα μπορούσαν να επικοινωνούν, άμεσα, ισότιμα, και αυτό εγώ πιστεύω πως κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν κοντά ο ένας στον άλλο, πως αυτή η επικοινωνία είναι η μεγάλη δύναμη που μπορεί να χτίσει την όσο το δυνατόν ευρύτερη φιλία και ειρήνη στον πολύπαθο κόσμο μας.

”

Από τα εγκαίνια της Έκθεσης στη Βιβλιοθήκη της Ιταλικής Βουλής (6/11/2017)

 

-Και τί θα γίνουν οι εθνικές γλώσσες;

 

Θα διασωθούν. Προσέξτε, η διεθνής γλώσσα δε στοχεύει ούτε και μπορεί να αντικαταστήσει τις εθνικές γλώσσες. Είσαι στη χώρα σου, μιλάς με τους συμπατριώτες σου στη μοναδική, υπέροχη γλώσσα σου, σε αυτή σκέφτεσαι, με αυτή ζεις. Είσαι έξω από τη χώρα σου ή είναι στη χώρα σου ξένοι, και με αυτούς, όπως και με τους συμπατριώτες σου, το ίδιο άνετα μιλάς, στην άλλη γλώσσα σου, σ’ εκείνη που μόνο γι’ αυτό σου χρειάζεται, για να μιλάς με ξένους.

Επομένως η ουδέτερη, κοινή γλώσσα, όχι μόνο δε βλάπτει, αντίθετα προστατεύει τις εθνικές γλώσσες από τη νόθευση και την αλλοίωση που τους προκαλεί η υποχρεωτική χρήση μιας ξένης γλώσσας.

Ο εθνικός πολιτισμός κάθε λαού, κάθε χώρας μένει κυρίαρχος και η όποια γνώση, η τέχνη, η επιστήμη, η παιδεία, κάθε επίτευξη, διαδίδεται άμεσα με την παγκόσμια γλώσσα. Χωρίς ξένη παρέμβαση μεταδίδεται άμεσα από τον επινοητή, το δημιουργό, τον εφευρέτη, γίνεται κτήμα όλων, χωρίς να αλλοιώνεται.

 

-Και δε θα μαθαίνει πια κανείς ξένες γλώσσες;

 

Αυτό που θα γίνει είναι ότι δε θα είναι πια κανείς υποχρεωμένος, το τονίζω, «υποχρεωμένος» να σπαταλά χρόνια από τη ζωή του, να μαθαίνει ξένες γλώσσες μόνο και μόνο για να μπορέσει να ζήσει αξιοπρεπώς στη χώρα του.

Όμως, η ύπαρξη της διεθνούς γλώσσας δεν καταργεί το δικαίωμα στην εκμάθηση ξένων γλωσσών. Αν κάποιος επιθυμεί, όχι υποχρεώνεται, να μάθει ξένη γλώσσα, να εντρυφήσει από προσωπικό ενδιαφέρον σε ξένο πολιτισμό, διόλου δεν τον εμποδίζει η ύπαρξη της διεθνούς, της δεύτερης γλώσσας του. Αντίθετα, η Εσπεράντο τον βοηθά σε αυτό. Έχει περίτρανα αποδειχθεί από επαναλαμβανόμενες μελέτες μεταξύ μαθητών της στοιχειώδους εκπαίδευσης, πως ο μαθητής γνώστης της Εσπεράντο μαθαίνει την ξένη γλώσσα στο μισό χρόνο απ’ ότι ο μαθητής που δεν την γνωρίζει.

Η εκμάθηση ξένων γλωσσών, δε θα πάψει ποτέ να συγκινεί ανθρώπους με ξεχωριστά, συγκεκριμένα ενδιαφέροντα. Είναι βέβαιο, πως όσο καλά κι αν μεταφράσει κανείς, στην Εσπεράντο ή σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα, τα μεγάλα αρχαία ελληνικά κείμενα ή τα λατινικά κείμενα, τη σπουδαία αγγλική ή γαλλική ποίηση, τη σπουδαία κλασική ρωσική λογοτεχνία, την εκκλησιαστική υμνωδία κάθε θρησκείας και τόσα ακόμα αθάνατα στοιχεία του παγκόσμιου πολιτισμού, εκείνος που επιζητά να εντρυφήσει σε αυτά, να τα μελετήσει, να γίνει πραγματικός, άμεσος κοινωνός του μεγαλείου τους, θα πρέπει να μάθει τη γλώσσα τους, τα αρχαία ελληνικά, τα λατινικά, τα ρώσικα, αυτό που πραγματικά τον ενδιαφέρει.

Η διεθνής γλώσσα, όπως κάθε άλλη γλώσσα, δεν καλύπτει αυτή την ανάγκη για τη σε βάθος μελέτη ξένων πολιτισμών. Αυτή η υπόθεση όμως, αφορά τους λίγους μελετητές, οι υπόλοιποι δεν μπορεί να υποχρεώνονται στην εκμάθηση ξένων γλωσσών που δεν τις χρειάζονται.

-Ποιος ήταν, λοιπόν, αυτός ο σπουδαίος Λουδοβίκος Λάζαρος Ζάμενχοφ και ποιο ήταν το κίνητρο που του ενέπνευσε την Εσπεράντο;

 

Ο Λουδοβίκος Λάζαρος Ζάμενχοφ (1859-1917) ήταν ένας Πολωνοεβραίος οφθαλμίατρος που γεννήθηκε στη, σήμερα πολωνική, πόλη Μπιελόστοκ, που όμως τότε ανήκε στη ρωσική επικράτεια. Ο Ζάμενχοφ ήταν γόνος παλιάς, υψηλού μορφωτικού επιπέδου, οικογένειας, έτσι από πολύ μικρός έδειξε ξεχωριστή έφεση στη γνώση, διακρίθηκε σε κάθε στάδιο των σπουδών του και έχοντας ξεχωριστή έφεση στην εκμάθηση γλωσσών, πολύ νέος έμαθε τις γλώσσες της πατρίδας του και τις μεγάλες γλώσσες της Ευρώπης. Έζησε τα παιδικά χρόνια του στο προβληματικό περιβάλλον της μικρής πόλης του, που την κατοικούσαν τέσσερις, περιχαρακωμένες στις ιδιαιτερότητές τους εθνικότητες. Ήταν Πολωνοί, Ρώσοι, Γερμανοί και Εβραίοι. Κοινή γλώσσα στη μικρή εκείνη κοινωνία ουσιαστικά δεν υπήρχε, κάθε κοινότητα χρησιμοποιούσε μόνο τη δική της γλώσσα, κι έτσι επικρατούσε η δυσπιστία, η πλήρης ασυνεννοησία και η εχθρότητα.

Ο νεαρός Ζάμενχοφ, συναισθηματικός και σκεπτόμενος, διαπίστωσε νωρίς αυτή την αποκρουστική κατάσταση, είδε όμως, πως ο πατέρας του, εκπαιδευτικός και γνώστης και των τεσσάρων γλωσσών, ζούσε με όλους αρμονικά, ήταν σε όλους συμπαθής και αγαπητός. Έτσι, πολύ νωρίς ο Ζάμενχοφ κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι την ανθρώπινη εχθρότητα τη προκαλεί και την καλλιεργεί περισσότερο από οτιδήποτε άλλο η αδυναμία επικοινωνίας, η έλλειψη της κοινής γλώσσας. Έτσι, σε παιδική ακόμα ηλικία συνέλαβε την ιδέα της δημιουργίας κοινής και μάλιστα διεθνούς γλώσσας, κι αυτή η παιδική ιδέα του έγινε ο κύριος σκοπός της ζωής του.

 

-Ποιοί τον ακολούθησαν;

 

Είναι εκπληκτικό, το πόσο γρήγορα οι άνθρωποι εκείνης της δύσκολης εποχής αποδέχθηκαν με ενθουσιασμό τη νέα ιδέα. Βεβαίως πρώτοι ήταν επιφανείς άνθρωποι των γραμμάτων, της επιστήμης, της τέχνης, ξεχωριστοί άνθρωποι που ενστερνίσθηκαν την ιδέα του Ζάμενχοφ, τη διέδωσαν, σχημάτισαν σταδιακά τοπικούς, εθνικούς, διεθνείς ομίλους, συλλόγους κάθε ενδιαφέροντος, εξέδωσαν περιοδικά, εφημερίδες, διδακτικά της γλώσσας, μετέφρασαν, συνέγραψαν στην Εσπεράντο, την καθιέρωσαν.

Στην διαδρομή των πρώτων 130 χρόνων της ήταν και πάντα είναι πολλοί οι διακεκριμένοι άνθρωποι που την έμαθαν, που συνέβαλαν στη διάδοσή της, είναι πέντε νομπελίστες, διαφόρων επιστημονικών τομέων, είναι αρχηγοί κρατών, όπως π.χ. ο στρατάρχης Τίτο, ή ο Φραντς Γιόνας, πρόεδρος της Αυστριακής Δημοκρατίας, η Κλάρα Μπάρτον, σπουδαία διεθνής φυσιογνωμία, εισηγήτρια του Ερυθρού Σταυρού στις Η.Π.Α., μέχρι ο Ούγγρος αστροναύτης Φάρκας Μπέρταλαν και πολλοί άλλοι, και είναι πάμπολλοι επίσης οι άνθρωποι που διακήρυξαν το θαυμασμό και την υποστήριξή τους σ’ αυτή. Ποιόν να πρωτοθυμηθεί κανείς, Τολστόι, Κορολιένκο, Βερν, Γκάντι, Πάλμε, Μαρκόνι, Άιφελ, Ντίζελ, Γκόρκι, είναι εκατοντάδες ακόμη.

 

-Η διαδρομή της Εσπεράντο στην Ελλάδα;

 

Η πρώτη εσπεραντική κίνηση στον ελλαδικό χώρο σημειώθηκε το 1905, στη Σάμο, τότε αυτόνομη τουρκική ηγεμονία. Εισηγητής της ιδέας και διοργανωτής της κίνησης ήταν ο διακεκριμένος αρχίατρος της ηγεμονίας, γνώστης πολλών γλωσσών, Ανακρέων Σταματιάδης (1868-1964). Μάλιστα η Σάμος, ως ανεξάρτητη ηγεμονία υπήρξε η πρώτη και μόνη μέχρι σήμερα χώρα, στην οποία επισήμως, κατόπιν κυβερνητικής απόφασης και επίσημου διατάγματος, διδάχθηκε η Εσπεράντο, ως υποχρεωτικό μάθημα, σε όλα τα  σχολεία μέσης εκπαίδευσης. Στην Αθήνα, ο πρώτος εσπεραντικός σύλλογος ιδρύθηκε το 1924, με την πρωτοβουλία του ίδιου πρωτοπόρου εσπεραντιστή Ανακρέοντα Σταματιάδη και υπήρξε ένας από τους παλαιότερους εσπεραντικούς συλλόγους του κόσμου.

-Ευχαριστούμε πολύ τον κ. Σπύρο Σαραφιάν, δάσκαλο και μεταφραστή της Εσπεράντο και ενεργό μέλος του Ελληνικού Εσπεραντικού Συνδέσμου για την εμπεριστατωμένη συνέντευξη που μας παραχώρησε.