Από την Κέλλυ Βουράνη
«Κυρία δεν μπορώ ..πεθαίνω , πνίγομαι…. κοντεύω να σκάσω..»
«Κυρία στο σπίτι όλο άχρηστη με λένε… ότι δε θα περάσω στις εξετάσεις..»
«Γιατί να διαβάσω , αφού δε θα περάσω στις εξετάσεις..»
Ως εκπαιδευτικός έχω αφουγκραστεί πολλές φορές τέτοιες ανησυχίες και σκέψεις, γεμάτες αγωνία που κυριεύουν συχνά τη ζωή των εφήβων. Η αγωνία τους όμως φτάνει στην κορύφωση της, όταν είναι αντιμέτωποι με τις εισαγωγικές εξετάσεις για τα πανεπιστήμια. Το άγχος τότε γίνεται εφιάλτης , βασανιστικός για πολλά παιδιά, και ίσως καταλυτικός για την επίτευξη του πολυπόθητου στόχου της εισαγωγής σε μια σχολή. Αυτός όμως ο εφιάλτης θα μπορούσε να μετατραπεί σε φίλο που σε μαθαίνει να ζεις και να εξελίσσεσαι. Αρκεί να ξέρουμε να τον χειριστούμε.
Το άγχος είναι μια αντίδραση του κάθε οργανισμού, μια αντανακλαστική απάντησή του σε κάθε κατάσταση που διαταράσσει την ισορροπία του. Με άλλα λόγια αποτελεί μια προσπάθεια προσαρμογής σε κάποιες νέες συνθήκες δράσης του ατόμου. Για αυτό το λόγο ακριβώς δεν μπορεί να του αποδοθεί αρνητική χροιά, καθώς η εκάστοτε νέα συνθήκη μπορεί να είναι άλλοτε θετική και άλλοτε αρνητική. Συμπτώματα άγχους σε ένα νεαρό άτομο είναι η νευρικότητα, η ανησυχία, η απότομη συμπεριφορά και κακή διάθεση, η ταχυκαρδία. Θα μπορούσαμε να εστιάσουμε ιδιαίτερα στο άγχος της σχολικής επίδοσης με ενδείξεις όπως : απώλεια συγκέντρωσης, υπερφαγία, ανηδονία, εφιάλτες, κακή υγιεινή, αϋπνία ή υπερυπνία, σκασιαρχείο, πτώση των βαθμών, επιθετική συμπεριφορά, υπερβολικές αντιδράσεις, απώλεια όρεξης, πόνος στο στομάχι, πονοκέφαλος, ζαλάδες, ακμή, ταχυπαλμία, τάση για εμετό, τικ, βλάβες στην ομιλία. Επίσης μπορεί και να μην εκδηλώνεται έντονα τίποτε από τα παραπάνω. Μερικά παιδιά κρύβονται φορώντας τη μάσκα της «αναισθησίας», ενώ κατά βάθος αισθάνονται έντονο στρες και προσπαθούν έτσι να αμυνθούν. Το ενθαρρυντικό είναι ότι η διαδικασία προσαρμογής στα ερεθίσματα που προκαλούν το άγχος και ο τρόπος που εξέρχεται γενικότερα από αυτή ο άνθρωπος, εξαρτώνται μεταξύ άλλων από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον καθώς και από την προσωπικότητα του, γεγονός που μας καθιστά αισιόδοξους για την αντιμετώπιση του.
Ας δούμε λίγο από κοντά τους «συνήθεις ύποπτους» που διεγείρουν τη νευρικότητα και το φόβο στην εφηβική ψυχή.
Οικογένεια. «Φωλιά» ανεκτίμητη για τον έφηβο. Μέσα σε αυτήν διαμορφώνεται η προσωπικότητά του. Η οποιαδήποτε αλλαγή στον στενό αυτό κύκλο τον επηρεάζει τόσο, ώστε να φανερώσει ένα αγχωτικό συναίσθημα. Το ίδιο προκαλείται και όταν οι γονείς δεν έχουν αντιληφθεί τη σπουδαιότητα του ρόλου τους. Συχνές είναι οι περιπτώσεις που ο γονείς θέλοντας το παιδί τους να βελτιώσει τη σχολική του εικόνα, ταυτίζουν την αποδοχή τους σε αυτό, με τους καλούς βαθμούς που θα φέρει. Άλλοτε χρησιμοποιούν ως μέτρο σύγκρισης έναν άλλο συμμαθητή του που είναι καλύτερος στο σχολείο. Η αποκορύφωση της γονεΐκής απαξίωσης δυστυχώς αποτυπώνεται στην υποτίμηση της αξίας του παιδιού, με εκφράσεις όπως «αυτός είναι βλάκας∙ ό,τι και να κάνετε δε θα γράψει». Υπήρξα μάρτυρας τέτοιας θέσης από ένα γονιό, όταν ήρθε στο εκπαιδευτήριο που εργάζομαι για να ενημερωθεί σχετικά με την πρόοδο του. Δε θα ξεχάσω ακόμα τη μαθήτρια εκείνη που με κλάματα μου έλεγε ότι στο σπίτι δεν είχε ηρεμία για να διαβάσει, αφού οι γονείς της επέμεναν να της λένε ότι είναι άχρηστη και ανίκανη. Προς μεγάλη μου χαρά η μικρή κατάφερε να γράψει καλά κόντρα στην ψυχολογική πίεση που της ασκούσαν. Το ίδιο αρνητικά βέβαια επιδρούν στην ψυχολογία του εφήβου οι προστριβές των ενηλίκων και η αδιαφορία τους προς τα προβλήματα του.
Η σχολική κοινότητα θεωρείται επίσης αρκετά υπεύθυνη για το άγχος των εφήβων. Βαρύνοντα ρόλο παίζει κυρίως ο μηχανιστικός τρόπος μελέτης, η γνωστή παπαγαλία, που βασανίζει τα παιδιά, αφού θεωρείται, λανθασμένα, ως απαραίτητη δεξιότητα για τη διάκρισή τους στα μαθήματα. Το βάσανό τους αυξάνεται κάτω από την αδιάφορη, σκληρή και αυταρχική συμπεριφορά που παρατηρείται σε μερικούς «εκπαιδευτικούς». Ταμπέλες – ετικέτες που αφορούν τη μαθητική εικόνα είναι: «Είσαι επιπόλαιος», «είσαι άχρηστος», «είσαι χαζός» κ.ά. Η αυτοεκτίμηση του νεαρού ατόμου συντρίβεται και το άγχος για επιτυχία, έτσι όπως τη θέλουν οι μεγαλύτεροι, γονείς ή δάσκαλοι, «χτυπάει κόκκινο».
Η εσωτερική ένταση μεγεθύνεται αν συμπεριλάβουμε την ίδια τη νεανική φύση. Ραγδαίες αλλαγές συντελούνται στο βιοσωματικό, γνωστικό, συναισθηματικό και τον κοινωνικό τομέα. Πιο απλά, ο έφηβος αμφισβητεί έντονα, αλλάζει εξωτερικά, γίνεται ιδιαίτερα κυκλοθυμικός με μεγάλες μεταπτώσεις και ταλαντεύσεις, διεκδικεί την ανεξαρτησία και την αυτονομία του. Επομένως εύκολα καταλαβαίνουμε πως κινείται ανάμεσα σε Συμπληγάδες∙ Από τη μία βρίσκεται το σχολείο και το γονεΐκο περιβάλλον και από την άλλη ο ίδιος του ο εαυτός. Τα προβλήματα του μεγαλοποιούνται όπως και η αγωνία του να βρει λύσεις.
Για να μπορέσει να βγει νικητής από όλα αυτά και η αγωνία να γίνει δημιουργία και εξέλιξη, χρειάζεται τη βοήθεια εμάς των μεγαλυτέρων.
Ξεκινώντας από τους γονείς χρειάζεται εποικοδομητικός διάλογος με πνεύμα αλληλοσεβασμού, ώστε ο νέος να αισθανθεί ασφάλεια και ηρεμία. Η παρώθηση του παιδιού στον αθλητισμό με τη βοήθεια της σωστής διατροφής μπορεί να αποσοβήσει τις τάσεις μελαγχολίας και να ενισχύσει τη σχολική επίδοση. Παράλληλα δεν πρέπει να επιφορτίζεται το νεαρό άτομο και από το άγχος των ενηλίκων. Στη συνέχεια το σχολείο μπορεί να λειτουργήσει ενθαρρυντικά στην νεανική ψυχή με πολλούς τρόπους. Τέτοιοι είναι το κλίμα διαλόγου, οι αθλητικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες (μετουσίωση της νεανικής ορμής σε δημιουργία) αλλά και η εξατομικευμένη βοήθεια από το διδάσκοντα πάνω στην κατάκτηση των γνωστικών αντικειμένων (π.χ σχεδιασμός πλάνου μελέτης), όσο και η συμβουλευτική υποστήριξη. Ειδικοί ψυχολόγοι είναι απαραίτητοι παρόλα αυτά, όταν παρατηρηθεί εμμονική συμπεριφορά ή έντονη φοβία.
Τίποτε όμως δε μπορεί να αποβεί περισσότερο ωφέλιμο, όσο η αγάπη προς τα παιδιά. Αυτή θα τα βοηθήσει να πετάνε, σαν τον αετό, πάνω από τις καταιγίδες του ουρανού της ζωής, χωρίς να φοβούνται τις αντιξοότητες. Έτσι και το άγχος θα γίνει πλέον ένας φίλος στο ταξίδι ενηλικίωσής τους.
