Οι ασκοί του Αιόλου άνοιξαν στα τέλη Μαΐου, όταν ο υπουργός Παιδείας ανακοίνωσε τις προτεινόμενες αλλαγές για το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έγινε νούμερο ένα θέμα συζήτησης.
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έγινε νούμερο ένα θέμα συζήτησης. Πενήντα έξι (56) πανεπιστημιακοί καθηγητές συνηγορούν υπέρ της κατάργησης των αρχαίων στο Γυμνάσιο, τη μετατροπή τους σε μάθημα επιλογής, ώστε να ενισχυθεί η διδασκαλία της νέας ελληνικής με πέντε ώρες διδασκαλίας. Απέναντι τους βρίσκονται οι υπερασπιστές της άλλης άποψης περί διατήρησης τους.
Οι συζητήσεις όμως αυτές ανάγονται πολλά χρόνια πίσω. Να θυμηθούμε τα νομοσχέδια του 1913 τα οποία προέβλεπαν τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής από μετάφραση. Εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής, ο Δημ. Γληνός και ο Αλ. Δελμούζος υπεραμύνθηκαν των νομοσχεδίων. Ο Δελμούζος μάλιστα δίδασκε την Οδύσσεια από μετάφραση στο Παρθεναγωγείο του Βόλου. Στον αντίποδα στάθηκαν τότε οι πανεπιστημιακοί της Φιλοσοφικής Σχολής και όχι μόνο. Μάλιστα τα ελληνόπουλα διδάσκονταν αρχαία ελληνική γραμματική και στο δημοτικό (!), το οποίο και καταργήθηκε με τη μεταρρύθμιση του 1917.
Στα μετέπειτα χρόνια 1931- 1964 μέσα σε κλίμα διαφωνιών τα αρχαία ελληνικά διδάσκονταν από το πρωτότυπο. Το 1964 σύμφωνα με νόμο του κράτους η αρχαία ελληνική γραμματεία διδάσκεται από μετάφραση στον πρώτο κύκλο της μέσης εκπαίδευσης. Με τη δικτατορία καταργούνται οι μεταφράσεις . Δε θα συνεχίσω όμως παραθέτοντας την ιστορική εξέλιξη του ζητήματος. Αυτό που μπορεί ο καθένας να παρατηρήσει είναι ότι το ζήτημα παραμένει ανοιχτό μέχρι σήμερα. Για κάποιο λόγο αναζητούμε ακόμα την εποικοδομητική αλλαγή, τη λύση στη γλωσσική μας απαιδευσία. Η πέτρα του σκανδάλου είναι από τότε η ίδια˙ η σχέση μας με τα αρχαία ελληνικά. Η σχέση μας με την ταυτότητα μας, θα έλεγα εγώ.
Ο εθνικός υπαρξιακός μας φόβος ξεπηδά μέσα από τις ερωτήσεις των μαθητών˙ «Τι μας χρειάζονται τα αρχαία ελληνικά κυρία;», «Πρόκειται να τα χρησιμοποιήσουμε ποτέ;»
Ταυτόχρονα βέβαια, γίνεται άμεσα αντιληπτή η απουσία κάθε ενδιαφέροντος για το συγκεκριμένο μάθημα, αφού το αποκαλούν ανούσιο και βαρετό. Πώς θα μπορούσε όμως να καταλάβει ένας μαθητής τη σημασία ενός αρχαίου κειμένου, για παράδειγμα της «Αντιγόνης», όταν δε γνωρίζει τίποτα για την εποχή που έζησε ο δημιουργός του; Όταν δεν έχουν αναδειχτεί οι αξίες και οι προβληματισμοί του μεγάλου τραγικού ποιητή; Όταν, δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις, δε γνωρίζει πως τελειώνει το έργο; Όταν αδυνατεί να καταλάβει τα συγχρονικά μηνύματα της τραγωδίας αυτής;
Την ίδια στιγμή αξίζει να σημειωθεί πως οι οδηγίες που δίνονται στο βιβλίο του καθηγητή εστιάζουν στη διαθεματική προσέγγιση των αρχαίων κειμένων, δηλαδή τη σύνδεσή τους με την αρχαιολογία, την ιστορία, τις σύγχρονες κοινωνικοπολιτικές δομές, ώστε να διαφανεί η διαχρονικότητα τους.
Παράλληλα θεωρείται απαραίτητο να αναλαμβάνουν οι μαθητές εργασίες (project) για να πλησιάσουν περισσότερο στις αξίες ενός τόσου μακρινού αλλά και τόσο κοντινού μας πολιτισμού. Αν τώρα περάσουμε στο βιβλίο της νεοελληνικής γλώσσας της Α λυκείου, η στοχοθεσία παραπέμπει στη δημιουργική καλλιέργεια της γλωσσικής έκφρασης των μαθητών. Εδώ λοιπόν οι οδηγίες λένε ότι για αυτό το λόγο ο διδάσκων θα ήταν καλό να χρησιμοποιεί και τα άλλα μαθήματα της φιλολογικής ζώνης (Αρχαία, λογοτεχνία), όπως και τις σχολικές δραστηριότητες. Τα αρχαία παρουσιάζονται ως βοηθός της νεοελληνικής. Για τη διδασκαλία ιδιαίτερα της ενότητας της πειθούς παρατίθεται, μεταξύ άλλων, και απόσπασμα από ρητορικό λόγο του Δημοσθένη.
Ιδού η καταφανής σύνδεση του τότε με το σήμερα.
Προσπάθεια να πείσει ο Δημοσθένης τον αθηναϊκό δήμο, προσπάθεια και εμείς σήμερα να πείσουμε, να επιχειρηματολογήσουμε κάθε στιγμή, σε κάθε κοινωνικό ρόλο. Εμείς όμως κυνηγάμε να πιάσουμε με τις «ξόβεργες τα πουλιά» , κατά τον Ελύτη, ξεχνώντας ότι έτσι χάνουμε το κελάηδημα τους… Τα παιδιά έχουν στα χέρια τους, τους γραμματικοσυντακτικούς κανόνες των αρχαίων αλλά δεν μπορούν να απολαύσουν τη μαγεία της γλωσσικής σύνθεσης, τη βάσανο της τριβής με τις λεπτές αποχρώσεις των λέξεων, την ανάδυση της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού μέσα από ένα κείμενο νεκρής, όπως λεν, γλώσσας.
Με αυτόν τον τρόπο βρισκόμαστε ξανά στον ίδιο παρονομαστή. Τα ελληνόπουλα πάσχουν από γλωσσική πενία. Ποιος να φταίει τελικά; Η οικονομική κρίση και η έλλειψη κονδυλίων; Οι διδάσκοντες, οι γονείς, η πολιτεία; Ίσως να μπορούν να μας βοηθήσουν οι ξένοι σε αυτό και συγκεκριμένα οι Ιταλοί. «Απαξ ποιούμενον» είναι το διαφημιστικό μήνυμα που η διάσημη ιταλική αυτοκρατορία της Ferrari διάλεξε για την προβολή του μοντέλου της F12 TRS. To μοναδικό μοντέλο σε μια μοναδική γλώσσα.
Κάθε αναζήτηση, τοποθέτηση για τη θέση των αρχαίων ελληνικών σταματά για μένα σε μια στιγμιαία σκέψη, όταν υποχρεώσεις με έφεραν στο κέντρο της αγαπημένης μου Αθήνας. Συννεφιασμένος ο αττικός ουρανός, πολύβουο το πλήθος των ανθρώπων. Στους υψηλούς κίονες του νεοκλασικού κτηρίου της Ακαδημίας Αθηνών, δεσπόζει το άγαλμα της θεάς Αθηνάς, της θεάς της σοφίας και του θεού Απόλλωνα, του θεού της ποίησης και του φωτός .. Στέκονται εκεί εδώ και χρόνια, αγλαές μορφές μέσα στη σκοτεινότητα των καιρών… Τελικά αυτή η λάμψη είναι που μας λείπει˙ που ποτέ δε σηκώνουμε το κεφάλι μας να τη θαυμάσουμε, όπως κάνει ο ξένος τουρίστας με τη φωτογραφική μηχανή στο χέρι˙που τη θεωρούμε δεδομένη˙ που την επικαλούμαστε συνέχεια αλλά που ξέρουμε ελάχιστα για αυτήν.
Μήπως τελικά δεν είναι τα αρχαία ελληνικά ο αδύναμος κρίκος στη ζωή μας αλλά εμείς οι ίδιοι οι νεοέλληνες;
Ήρθε ο καιρός του γνώθι σαυτόν….
