από την Κέλλυ Βουράνη
Διανύοντας τον τελευταίο μήνα του καλοκαιριού, οι ώρες της σχόλης και της ξεκούρασης για πολλούς από εμάς συνδέεται με την απόλαυση ενός βιβλίου.
Ιεροτελεστία κατά την επιλογή..Επίσκεψη στο βιβλιοπωλείο με τα μάτια και το μυαλό να χάνονται στα ράφια. Ξεφύλλισμα με τα δάχτυλα να κυλούν πάνω στο χαρτί, άλλοτε λείο και βελούδινο, άλλοτε πιο άγριο. Μια πρώτη κλεφτή ανάγνωση και έχουμε βρεθεί στον γκισέ του ταμείου. Το βιβλίο είναι πλέον δικό μας. Βρίσκεται εκεί δίπλα μας, αναποδογυρισμένο στην ξαπλώστρα της παραλίας , στο τραπέζι της βεράντας, μέσα στην τσάντα μας επιστρέφοντας με το μετρό, πάνω στο κομοδίνο, όταν έχουμε ταξιδέψει στην αγκαλιά του Μορφέα.
Ωστόσο με την είσοδο της πληροφορικής στη ζωή μας η απόκτηση του πολύτιμου φίλου μας, μπορεί να πραγματοποιηθεί με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Δε χρειάζεται καν να πάμε μέχρι το βιβλιοπωλείο.
Μπορούμε πλέον έχοντας έναν διαδικτυακό πάροχο (Internet Service Provider) να «κατεβάσουμε» τα αγαπημένα μας βιβλία και να τα αποθηκεύσουμε στον υπολογιστή μας, στην ταμπλέτα ή στο κινητό μας.
Το e- book είναι πλέον στη ζωή μας. Σύμφωνα με πρόσφατο επιστημονικό ορισμό, ηλεκτρονικό βιβλίο είναι ένα «ψηφιακό αντικείμενο με κείμενα ή/και άλλου είδους περιεχόμενο, το οποίο προκύπτει ενσωματώνοντας στη γνωστή έννοια του βιβλίου χαρακτηριστικά που υπάρχουν σε ηλεκτρονικά περιβάλλοντα. Τα ηλεκτρονικά βιβλία τυπικά έχουν λειτουργίες αναζήτησης και παραπομπών, υπερσυνδέσεις, σελιδοδείκτες, επισημειώσεις, υπογραμμίσεις, πολυμεσικά αντικείμενα και διαδραστικά εργαλεία» (Vassiliou, M., Rowley, J. 2008. ‘Progressing the Definition of ‘e-book”, Library Hi Tech, 26.3, 355-368.)
«Διάβασε ένα e-book» είναι η πρόσκληση, πρόκληση, που απευθυνόταν στο ελληνικό κοινό το 2014, το οποίο φαινόταν να μην χρησιμοποιεί τη νέα αυτή δυνατότητα ευρέως. Συζητήσεις έκτοτε έχουν γίνει με απόψεις εκδοτών, βιβλιοθηκονόμων, δημοσιογράφων, συγγραφέων να αναδεικνύουν τις πτυχές του θέματος οι οποίες εστιάζουν εκτός από την ευχρηστία και σε νομικά ζητήματα (πχ. προστασία πνευματικών δικαιωμάτων). Μηδενικός χώρος αποθήκευσης, φορητότητα, δυνατότητα άμεσης αγοράς απ’ οποιοδήποτε σημείο του κόσμου, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας είναι μερικά από τα πλεονεκτήματα που προσφέρονται. Μιλώντας μάλιστα για το περιεχόμενο, αυτό που βασικά μας ενδιαφέρει, βρισκόμαστε σε μια επανάσταση στον τρόπο που πραγματοποιείται η συγγραφή. Πρόκειται για την ηλεκτρονική λογοτεχνία, το «υπερκείμενο», hypertext.
Το υπερκείμενο υπερβαίνει τους περιορισμούς του γραμμικού κειμένου επιτρέποντας ελεύθερη πλοήγηση του αναγνώστη. “Ελεύθερη” με την έννοια ότι ο ίδιος ο αναγνώστης καθορίζει πώς θα πλοηγηθεί (και θα διαβάσει) ένα βιβλίο κάτι που στο γραμμικό κείμενο καθορίζεται από το μέσο και τον συγγραφέα. (Ο όρος υπερκείμενο εισήχθη από τον Τεντ Νέλσον το 1965 στο έργο του Literary Machines δίνοντας τον παρακάτω ορισμό: By “hypertext” I mean nonsequential writing-text that branches and allows choice to the reader, best read at an interactive screen. As popularly conceived, this is a series of text chunks connected by links which offer the reader different pathways.)
Το ηλεκτρονικό βιβλίο δύο χρόνια, μετά στην Ελλάδα έχει εισχωρήσει και στην εκπαίδευση με την εφαρμογή ψηφιακό σχολείο. Βρισκόμαστε όμως σε σπαργανώδη κατάσταση όσον αφορά στο εύρος των εφαρμογών του στην διδακτική διαδικασία. Η διατμηματική Επιτροπή του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου στην πρότασή της το 2009 για τον σχεδιασμό και την εισαγωγή του «ηλεκτρονικού βιβλίου» στην εκπαίδευση, κάνει λόγο για «ένα δυναμικό και διαδραστικό μέσο μάθησης που λειτουργεί ως πολυμεσικό εργαλείο γνώσης. Με αυτήν την έννοια, ο όρος δεν συνδέεται απλώς με τη δυνατότητα πρόσβασης του χρήστη σε κείμενα, ήχους και εικόνες. Αντιθέτως, το «ηλεκτρονικό βιβλίο» συνιστά ένα σύνθετο και δυναμικό περιβάλλον μάθησης. Η πρόσβαση του εκπαιδευτικού και του μαθητή σε πολλαπλές πηγές μάθησης μέσω υπερσυνδέσμων, καθώς και η δυνατότητα διάδρασης, μπορούν να καταστήσουν το μέσο αυτό ποιοτικό εργαλείο, όχι μόνον όσον αφορά στην άντληση πληροφοριών αλλά και όσον αφορά στην κατάκτηση και τη σύνθεση της νέας γνώσης».
Στην ίδια μελέτη καταγράφονται μεταξύ άλλων ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα που αφορούν τη βελτίωση της επίδοσης των μαθητών λόγω της προσαρμοστικότητας του υπερκειμένου στις ποικίλες μαθησιακές ανάγκες, ανεξάρτητα από το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον τους, από τις εμπειρίες τους, τα ενδιαφέροντά τους, τις δυνατότητες ή τις αδυναμίες τους. Μάλιστα το e-book λειτουργεί υποστηρικτικά σε παιδιά με αναπηρίες και μαθησιακές δυσκολίες.
Από την άλλη πλευρά, επειδή ο όρος e book παραπέμπει σε βιβλίο μέσω οθόνης, επιστήμονες επισημαίνουν τους κινδύνους από την υπερβολική χρήση της εικονικής πραγματικότητας. Η γενιά των «screenagers», κατά Ρίτσαρντ Γουάτσον, στο βιβλίο του «Future Minds», αρέσκεται να κάνει πολλά πράγματα παράλληλα, να εξατομικεύει τις εμπειρίες της, να διαβάζει κείμενα με μη γραμμικό τρόπο, να βλέπει εικόνες και από αυτές να παίρνει τις «χίλιες λέξεις». Για τη γενιά αυτή η μνήμη είναι το πεδίο αναζήτησης του Google, ενώ οι προσωπικές σχέσεις περνούν μέσα από τις οθόνες. Στο βιβλίο του Νίκολας Καρ, «The Shallows», ο νευροεπιστήμονας Μάικλ Μέρτσενιχ υποστηρίζει ότι η τεχνολογία επαναπρογραμματίζει μαζικά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλός μας. «Το πέρασμα από το χαρτί στην οθόνη δημιουργεί μία νέα πραγματικότητα με άμεσες επιπτώσεις στην ανθρώπινη συνείδηση».
Πέρα από όποιον αντίλογο για την αναμφισβήτητη ομορφιά του παραδοσιακού βιβλίου, λάτρης του οποίου είναι και η γράφουσα, δεν μπορούμε παρά να σταθούμε με περίσκεψη και ετοιμότητα απέναντι στις αναπόφευκτες εξελίξεις.
Αποκύημα αυτών των αλλαγών, που μας κάνει περήφανους ως Έλληνες στο εξωτερικό, είναι η βράβευση του γνωστού συγγραφέα παιδικών βιβλίων Ευγένιου Τριβιζά στα «Kidscreen Awards» 2016, στο Μαϊάμι της Φλόριντα για το καλύτερο διαδραστικό ηλεκτρονικό βιβλίο προσχολικής ηλικίας . Αγγλικός τίτλος «Little Emily, the Cherry Stalk and the Eraser Bombs» (Το «Κοτσάνι του Πετροκέρασου»). Η προσπάθεια της δημιουργικής ομάδας της Ever After Tales (συνεργασία Ελλήνων καλλιτεχνών και Αμερικανών παραγωγών του Χόλυγουντ) επικράτησε έναντι των δύο συνυποψήφιων της, Disney και Digital Playdates. Ο στόχος της είναι να φέρει την ποιοτική Ελληνική αλλά και παγκόσμια παιδική λογοτεχνία σε κάθε γωνιά του πλανήτη μας.
Το αγαπημένο μας βιβλίο απλώς βγάζει τα παλιά του ρούχα σιγά σιγά και η «μικρή Έμιλυ» μας οδηγεί σε έναν νέο δημιουργικό φανταστικό κόσμο. Ας τον απολαύσουμε.
