Από την Ισμήνη Χαρίλα
Εύστοχα παρατηρητικός, ο Νομπελίστας συγγραφέας Ναγκίμπ Μαχφούζ, μεταφέρει στο βιβλίο του «Απόμεινε από το χρόνο μια ώρα» την ιστορία μιας Αιγυπτιακής οικογένειας. Ακολουθώντας το μοτίβο, που υπάρχει σε όλα τα έργα του, η εξιστόρηση της ζωής των ηρώων του είναι συνυφασμένη με την κοινωνική – οικονομική – πολιτική ζωή της χώρας. Η πλοκή όμως είναι, όπως πάντα, αριστοτεχνικά δεμένη, διαλύει την αίσθηση κοινοτυπίας και επανάληψης και δεν κουράζει όποιον αναγνώστη έχει έρθει ήδη σ’ επαφή με τα υπόλοιπα έργα του.
Στη ρεαλιστική αφήγηση παρεμβάλλεται το συμβολικό δίπολο της μητέρας και της πατρικής εστίας. Η Σανέγια ελ Μάχντι είναι η μητέρα – γιαγιά, που ενσαρκώνει την αρχή και το τέλος. Βασική πρωταγωνίστρια στη ζωή όλων των μελών της οικογένειας, με τη συμμετοχή ή την αποχή της, είναι εκείνη που διατηρεί σταθερή τη βάση τους, που δεν είναι άλλη από το σπίτι. Η εμμονή της για την ανακαίνισή του και η συναίνεση του εγγονού της, Ρασάντ, που δεν θέλει να νιώθει «φυλακισμένος σε ένα μουχλιασμένο μπουντρούμι», δεν αντιπροσωπεύει παρά την ίδια τη θέση των ανθρώπων έναντι του παρελθόντος. Η Σανέγια και ο Ρασάντ σέβονται την αφετηρία τους, αντλούν δύναμη από αυτήν και την ανανεώνουν. Σε αντιδιαστολή, τα υπόλοιπα εγγόνια απομακρύνονται, την αρνούνται και θέλουν να προχωρήσουν με νέες βάσεις και προοπτικές, αποδιώχνοντας κάθε αίσθηση σαθρού και πεπαλαιωμένου.
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Ο σύζυγος της Σανέγια, ο Χάμεντ Μπορχάν, εμφανίζεται προοδευτικός, αφού δεν «υποχρεώνει τη γυναίκα και τις κόρες του να φορούν γιασμάκι ή φερετζέ, αδιαφορώντας για τα λόγια του κόσμου», ενώ αναγνωρίζει τη Σανέγια ως «σοφή καθοδηγήτριά του». Καθ’ όλη τη διάρκεια της αφήγησης, ο Μαχφούζ αναφέρεται στα δικαιώματα των γυναικών και στις κοινωνικές αντιλήψεις που περιορίζουν τις δυνατότητές τους. Πρότυπα συμπεριφοράς που είναι αποδεκτά για έναν άνδρα, καταδικάζονται αυτοστιγμεί εάν παρατηρηθούν σε μια γυναίκα. Παρόλο που στην οικογένεια της Σανέγια, τα μέλη της απολαμβάνουν την ελευθερία τους, εντούτοις η ίδια η κόρη της δεν μπορεί να εκδώσει το διαζύγιο της παρά μόνο με τη συναίνεση του μοιχού συζύγου της.
Ο έρωτας καταλήγει είτε σε αυταπάτη, είτε σε προδοσία, είτε σε εκδήλωση σαρκικού πόθου. Ο Μαχφούζ δεν διστάζει να περιγράψει την έλξη ανάμεσα σε έναν άνδρα νεότερο και μια μεγαλύτερη γυναίκα, την απιστία που καταλήγει σε δεύτερο γάμο, και τον αγοραίο έρωτα.
Επιλέγοντας στο συγκεκριμένο έργο τη μικρή φόρμα αφήγησης, ο δημιουργός επιτυγχάνει να τονίσει την εξέλιξη των πρωταγωνιστών και της κοινωνίας, δίνοντας έμφαση στις σημαντικές λεπτομέρειες.
Εντύπωση προκαλεί στον Ευρωπαίο αναγνώστη η επαφή των παιδιών από νεαρά ηλικία με την πολιτική, που αποδεικνύει πόσο άρρηκτα συνδεδεμένη είναι με τη ζωή τους, σε συνδυασμό με τη θρησκεία. Κυρίως εάν συγκριθεί η σημερινή εποχή με την περίοδο που αναφέρεται το βιβλίο, δηλαδή από τα τέλη της δεκαετίας του ’30 έως τη δεκαετία του’60 και εάν σταθούμε στο σχολιασμό του γιου της Σανέγια «Ζούμε σε μια εποχή όπου κυριαρχούν ο εξαναγκασμός και η σιωπή!»
Το «Απόμεινε από το χρόνο μια ώρα» κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση της Πέρσας Κουμούτση και πρόλογο – επιμέλεια του Κ. Ι. Τσαούση και είναι άλλο ένα έργο του Ναγκίμπ Μαχφούζ που αποδεικνύει το συγγραφικό μεγαλείο του.
