«Θ’αρχίσω τώρα ένα μυθιστόρημα τρομερό…Θα είναι η ιστορία πολλών οικογενειών», είχε γράψει ο Μπαλζάκ όταν άρχισε να συνθέτει την Εξαδέλφη Μπέττη.
Η πρόθεση του ή πιο ορθά η ιδέα του, υλοποιήθηκε με τον πιο συνταρακτικό τρόπο. Η Εξαδέλφη Μπέττη εξελίχθηκε πράγματι σε μια συγκλονιστική ιστορία που μπορεί να συμβεί σε πολλές οικογένειες, για την ακρίβεια έγινε ένα οικογενειακό δράμα.
Στο έργο του Μπαλζάκ, οι επί μέρους οικογενειακές καταστάσεις συμπλέκονται τόσο στενά η μια με την άλλη, αποκτούν ένα δραματικό ύφος, κορυφώνονται τόσο έντονα ώστε παίρνουν τη μορφή κλασικής τραγωδίας.
Η δραματικότητα που διέπει όλο το έργο από την αρχή μέχρι το τέλος, πηγάζει μέσα από τη σύγκρουση δύο αντικρουόμενων δυνάμεων: της αρετής και της κακίας. Μέσα στους χαρακτήρες του Μπαλζάκ δεν ενυπάρχει σε ισόποσες ή σε άνισες αναλογίες το καλό και το κακό. Οι ήρωες του διακρίνονται ξεκάθαρα σε καλούς και σε κακούς. Στην «Εξαδέλφη Μπέττη», η σύγκρουση των δύο δυνάμεων έχει ως αποτέλεσμα την πανηγυρική νίκη της αρετής.
Η αρετή στην αρχή αμύνεται στην κακία, κατόπιν της επιτίθεται και στο τέλος ανακηρύσσεται ως νικήτρια.
Οι χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι της αρετής είναι η Αδελίνα και ο στρατάρχης Υλό. Η πρώτη είναι η προσωποποίηση της υποταγής, της ανυστερόβουλης καλοσύνης και της ενσάρκωσης της συζυγικής πίστης που δεν γνωρίζει όρια και περιορισμούς και παραδίδεται άνευ όρων στις αρχές της οικογένειας, η οποία σιγά σιγά αποσυντίθεται και σταδιακά διαλύεται.
Ο στρατάρχης Υλό εκπροσωπεί το ήθος, την ακλόνητη περηφάνια και τον απαράμιλλο πατριωτισμό.
Στην αντίθετη πλευρά, η κακία εκπροσωπείται από εξίσου δυνατούς θιασώτες: Τον βαρόνο Υλό και την Εξαδέλφη Μπέττη ή αλλιώς Ελισάβετ.
Ο πρώτος κυριαρχείται από τον ακατάσχετο ερωτισμό του, τον αισθησιασμό και τον εγκληματικό εγωισμό του, ο οποίος με μαθηματική ακρίβεια τον οδηγεί στο πάθος της διαφθοράς και στον υπέρτατο εξευτελισμό.
Η Εξαδέλφη Μπέττη εξουσιάζεται από το ποταπό αίσθημα του μίσους και της ζήλιας προς την εκπληκτικά όμορφη και αγγελικά πλασμένη Αδελίνα, το οποίο την οδηγεί να χρησιμοποιήσει κάθε δόλιο και ύπουλο μέσο προκειμένου να πετύχει τον ένα και μοναδικό σκοπό της, να εξοντώσει την οικογένεια της ξαδέλφης της.
Η Μπέττη κατέχει τον πρώτο ρόλο καθόλη την εξέλιξη του μύθου. Μισεί θανάσιμα την εξαδέλφη της από τα παιδικά της χρόνια και το μίσος αυτό την ακολουθεί και σε όλη την μετέπειτα ενήλικη ζωή της. Πλέκει τον ιστό της εκδίκησης εναντίον της συγγενικής της οικογένειας, ενώ παράλληλα μεθοδεύει το υποχθόνιο σχέδιο της προσπαθώντας να αποσπάσει την αγάπη αυτών που υπονομεύει.
Στο καταχθόνιο έργο της, βρίσκει πιστή σύμμαχο την όμορφη αλλά χυδαία κοκότα Βαλέρια Μαρνέφ, η οποία κατορθώνει να μετατραπεί σε μεγαλοπρεπή εταίρα.
Ο βασικός πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι το χρήμα και μέσα σκιά του δρουν και εγκλωβίζονται όλοι οι βασικοί πρωταγωνιστές του δράματος.
Ο Ονόρε ντε Μπαλζάκ σε αυτό το έργο παρουσιάζεται σαν δεξιοτέχνης του μύθου: μεταφέρει τον αναγνώστη με ιδιαίτερα ευέλικτο τρόπο από τη μια σκηνή στην άλλη, μετατοπίζοντας παράλληλα το ενδιαφέρον του από το ένα πρόσωπο στο άλλο και από τη μια ιστορία η οποία εκτυλίσσεται πάνω στη ράγα της αφήγησης, στην αμέσως επόμενη.
Η δομή υποτάσσεται σε όλους τους κανόνες της αφηγηματικής οικονομίας, καθώς η ιστορία εξελίσσεται ομαλά, χωρίς περιττές φλυαρίες και κενά. Η αφήγηση είναι λιτή, ρεαλιστική, πυκνή, με εξαίρετους διαλόγους, οι οποίοι προσδίδουν στην αφήγηση μια έντονη δραματικότητα και φυσικότητα.
Παράλληλα αποδίδεται με χειρουργική ακρίβεια και ιδιαίτερη αμεσότητα η περιγραφή της ζωής των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων.
“Η εξαδέλφη Μπέττη” είναι ένα αριστουργηματικό έργο της συγγραφικής ιδιοφυίας του Μπαλζάκ και κατέχει ιδιαίτερη θέση στο πλαίσιο της συνεκτικής συλλογής της “Ανθρώπινης Κωμωδίας”.
