Γράφει η Ισμήνη Χαρίλα
«Το Όνειρο ενός Γελοίου», του Φιόντορ Μιχάηλοβιτς Ντοστογιέφσκι, δημοσιεύτηκε το 1887 στο «Journal d’ un écrivain». Χαρακτηριζόμενο ως «διαμάντι», από τους μελετητές, το διήγημα αυτό δίνει ένα αισιόδοξο μήνυμα, παρόλο που ξεκινά με την πρόθεση ενός ανθρώπου να αυτοκτονήσει.
Απογοητευμένος, έχοντας χάσει κάθε λόγο ύπαρξης, αποφασίζει να τερματίσει την επίγεια παρουσία του. Δυο απρόσμενα όμως γεγονότα ανατρέπουν την πράξη αυτοχειρίας: η τυχαία συνάντησή του με ένα κοριτσάκι, που ζητά απελπισμένα την βοήθειά του και ένα όνειρο.
Ο ήρωας – ένας γελοίος, όπως αυτοαποκαλείται – συνειδητοποιεί ξαφνικά ότι υπάρχουν καταστάσεις απέναντι στις οποίες δεν μπορεί να στέκεται αδιάφορος και αμέτοχος. Αρνείται να συμπαρασταθεί στο παιδί και παράλληλα αντιλαμβάνεται ότι προέβη «σε μια απάνθρωπη προστυχιά». Ενώ αναλύει την συμπεριφορά του, αποκοιμιέται και ένα όνειρο τού αποκαλύπτει «μια καινούργια, μεγάλη, ανανεωμένη και ρωμαλέα ζωή!»
Το όραμα μιας κοινωνίας, όπου οι άνθρωποι ζουν με αγάπη και πληρότητα σαν να ήταν όλοι μέλη μιας οικογένειας. Αυτομάτως ο ήρωας ανυψώνεται ουσιαστικά στα μάτια του αναγνώστη σε σύμβολο. Είναι ο εκπρόσωπος ολόκληρης της ανθρωπότητας, που αποδεικνύει εμπράκτως την απώλεια της αίσθησης της οικουμενικότητας.
Ο άνθρωπος στην πορεία των αιώνων, δίνοντας προτεραιότητα στο ΕΓΩ, κατέστρεψε το ΕΜΕΙΣ. Σε αντίθεση με τις μορφές του ονείρου, που χρησιμοποιούν την γνώση τους για να ζήσουν ειρηνικά και γαλήνια, οι κάτοικοι της Γης σπέρνουν δυστυχία και φτώχεια. Δεν νιώθουν αγάπη παρά μόνο μέσω των βασάνων. Αποδιώχνουν καθετί διαφορετικό, καθετί που θα μπορούσε να ανατρέψει τον μικρόκοσμό τους και να επιφέρει οιαδήποτε αλλαγή, έστω κι αν ήταν θετική. Έθρεψαν κάθε αρνητικό συναίσθημα και επέτρεψαν στο μυαλό και την καρδιά τους να πλημμυρίσουν από κακία και φθόνο.
Ο ήρωας επομένως επιτυγχάνει, μέσω του ονείρου του, να δει την αλήθεια και νιώθοντας πλέον ένοχος – θεωρώντας ότι ο ίδιος ευθύνεται για την διαφθορά της κοινωνίας – αποφασίζει να κηρύξει την ανακάλυψή του, ώστε οι άνθρωποι να ξαναβρούν τον χαμένο παράδεισο.
Οραματιστής, αισιόδοξος και βασιζόμενος, όπως πάντα, στην ψυχανάλυση του ατόμου, ο Ντοστοσγιέφσκι, μέσω της περιγραφής μιας ονειρικής κατάστασης, επιτυγχάνει να σκιαγραφήσει την εικόνα της ανθρωπότητας και να αποτιμήσει τη σαθρότητα στην οποία στηρίχθηκε για να προχωρήσει.
Δυο αιώνες αργότερα οι σκέψεις, που αποτυπώνονται στο «Όνειρο ενός Γελοίου», παραμένουν πάντοτε επίκαιρες, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά την ικανότητα του εκφραστή τους να εμβαθύνει, στοχεύοντας στο βασικό σημείο της θεματικής του, ενώ ταυτόχρονα προβαίνει σε μια μακροπρόθεσμη ανάλυση.
