από τον Φώτιο Καλιαμπάκο.
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Πρωτοχρονιάτικη συναυλία. Γιατί το Βαλς του Δούναβη (Γιόχαν Στράους o Νεώτερος «Στον ωραίο γαλάζιο Δούναβη» Op. 314) αναπτύσσεται αργά; Τα πρώτα βιολιά σμιλεύουν τη μελωδία, όμως τα δεύτερα και οι βιόλες το «walzen», τη χαρακτηριστική ρυθμική αίσθηση, την ιδιωματική συνοδεία του βαλς. (Η σημασία της λέξης «walzen», απαρέμφατο από το οποίο προέρχεται η λέξη βαλς και σημαίνει κατά λέξη «στροβιλίζομαι», είναι δύσκολο να αποδοθεί με ακρίβεια).
Ο Μπρούνο Βάλτερ, από τους σπουδαιότερους μαέστρους του εικοστού αιώνα με ιδιαίτερη σχέση με τη Βιέννη, είπε μια φορά σε Αμερικανούς μουσικούς για το μέτρημα του βαλς, του οποίου το μουσικό μέτρο ως γνωστόν είναι τα τρία τέταρτα. «Εσείς παίζετε: Ενα-Δύο-Τρία, Ενα-Δύο-Τρία. Στη Βιέννη όμως το σωστό είναι: Ενα-Δύο και… ίσως Τρία!».
Ο Πέτερ Βέχτερ, επί δεκαετίες εξάρχων στα δεύτερα βιολιά της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης, αποκαλύπτει στη συνομιλία του με τον διακεκριμένο μουσικοκριτικό Βίλχελμ Σίνκοβιτς τα βιεννέζικα «μυστικά» του βαλς μιλώντας μέσα από την πολυετή πρακτική του εμπειρία.
Βίλχελμ Σίνκοβιτς: Πώς εντοπίζει κανείς το σωστό σημείο αναφοράς για την περιβόητη συνοδεία του βαλς; Ποιο είναι το μυστικό;
Πέτερ Βέχτερ: Το μυστικό βρίσκεται στην ακουστική επικοινωνία μεταξύ των μουσικών της ορχήστρας. Γιατί ο χαρακτήρας της εκάστοτε μελωδίας προσδιορίζει το είδος της συνοδείας, της επονομαζόμενης ανάκρουσης, δηλαδή της απόκρισης των υπολοίπων εγχόρδων στην κύρια μελωδία (Nachschlagen). Οταν πρόκειται για μια λυρική μελωδία, τότε αρμόζει η χαρακτηριστική ιδιωματική ρυθμική συνοδεία, το προαναφερόμενο walzen. Σε αυτό ο δεύτερος χτύπος του μέτρου έρχεται λίγο νωρίτερα και ο τρίτος… κάποτε! Αυτό ακριβώς που εννοεί ο Βάλτερ με το «ίσως»!
Εάν ένας μαέστρος δεν δίνει σημασία σε αυτό το «αιωρούμενο» Τρία, τότε το βαλς αποκτά μια έντονη κίνηση προς τα μπρος (προπέτεια), κάτι που είναι λάθος, μια και έτσι υπονομεύεται η επιδιωκόμενη αίσθηση του βαλς.
Γιατί ξεκινάει το «Βαλς του Δούναβη» τόσο αργά; Αυτό ισχύει για την ελεύθερη μελωδία. Υπάρχουν όμως και μηχανιστικές συνοδείες σε συνεχόμενα σχήματα ογδόων (Σημ.: έξι όγδοα αντί για τρία τέταρτα, δηλαδή δύο νότες αντί για μία, σε κάθε χτύπο στον ίδιο πάντα ρυθμό). Τότε πρέπει στην πραγματικότητα τα πρώτα βιολιά να προσαρμόζονται στη συνοδεία!
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μετάβαση από την εισαγωγή στο πρώτο βαλς του «Βαλς-Ντελίριο» του Γιόζεφ Στράους (Op. 212). Λείπει τότε συνολικά το walzen; Το walzen ναι, αλλά όχι και η ευελιξία! Ο Στράους δεν γράφει βέβαια Ritartando (με καθυστέρηση). Είναι όμορφη όμως παρόλα αυτά μια μικρή χαλάρωση. Αν ένας μαέστρος το διευθύνει αυτό «ισοπεδωμένο», με απόλυτη ρυθμική ακρίβεια, αυτό είναι αντίθετο στο πνεύμα της μουσικής, χωρίς φαντασία.
Β.Σ.: Μπορεί κάποιος πραγματικά να το διευθύνει σωστά αυτό;
Π.Β.: Ο αρχιμουσικός πρέπει να κάνει πολύ λίγα πράγματα, κυρίως να μη δίνει πολύ ανελαστικές οδηγίες ή «άτεγκτα» εναύσματα (ατάκες). Οι μεσαίες φωνές πρέπει να προετοιμάζουν το έδαφος για τα πρώτα βιολιά. Αυτό πρέπει ο μαέστρος είτε να το ακολουθεί είτε να το καθοδηγεί ο ίδιος διακριτικά, ήπια. Αν το διευθύνει επιμένοντας πεισματικά, σε κάθε λεπτομέρεια με ακρίβεια τεχνοκράτη, τότε αυτό ανήκει στις άσχημες στιγμές της μουσικής ζωής. Σε κάθε περίπτωση μια τέτοια, έστω και αν είναι ήπια δομημένη, μηχανιστική συνοδεία διαφοροποιείται σαφώς από το «walzen».
Β.Σ.: Μεταξύ των δύο άκρων μπορούν να υπάρξουν και ενδιάμεσες καταστάσεις;
Π.Β.: Ναι, και όχι μόνο όσον αφορά το ρυθμό, αλλά και το ηχόχρωμα. Η ανάκρουση πρέπει να βγαίνει εξ επαφής, με το δοξάρι να ξεκινάει επάνω στη χορδή. Ποτέ δεν πρέπει το δοξάρι να «πέφτει» στη χορδή. Οι νότες πρέπει να βγαίνουν μέσα από τις χορδές, τότε ελέγχεται καλύτερα ο ήχος. Τότε μπορώ να παίξω και μια λυρική μελωδία πολύ απαλά, αλλά και μια συνοδεία με έντονους τονισμούς ανάλογα δυνατά. Υπάρχει μια διαφορά μεταξύ ενός απαλού παμ-παμ και ενός σκληρού τσακ-τσακ.
Β.Σ.: Πού μπορεί να τα μάθει αυτά ένας μουσικός;
Π.Β.: Στα θέματα του ήχου δίνεται πολύ μεγάλη βαρύτητα και αξία κατά τη διάρκεια της βιεννέζικης εκπαίδευσής μας. Πώς δημιουργείται ο γεμάτος φαντασία ήχος. Πώς μπορώ να εκφράσω διαφορετικά πράγματα με τον ήχο. Ακόμα και με τον πολύ της μόδας τελευταία ήχο χωρίς βιμπράτο μπορώ να εκφράσω μια σειρά πράγματα, όπως ψυχρότητα για παράδειγμα. Αλλά μπορώ να είμαι συνέχεια ψυχρός;
Β.Σ.: Παίζατε μουσική στην οικογένειά σας;
Π.Β.: Μεγάλωσα σε μια οικογένεια που έδινε μεγάλη αξία σε αυτό το πολιτισμικό αγαθό. Διαθέταμε πενήντα δίσκους Σέλακ, (Σημ. Παλαιότερη μορφή δίσκου από το ομώνυμο υλικό, 78 στροφών, η οποία αντικαταστάθηκε το 1950 από τους δίσκους βινυλίου των 45 στροφών) τους οποίους άκουγα συνεχώς, σχεδόν τους ήξερα απέξω. Οταν σκέφτομαι για παράδειγμα μια Πέμπτη του Μπετόβεν υπό τη διεύθυνση του Φούρτβενγκλερ, ακόμα και σήμερα ανατριχιάζω από συγκίνηση! Το «ανοιχτό» αυτί το απέκτησα μάλλον από αυτούς τους δίσκους.
Β.Σ.: Και αρχίζατε να παίζετε ο ίδιος από την αποκαλούμενη μουσική για διασκέδαση;
Π.B.: Μετά από μια σύντομη παραμονή στην Νεανική Ορχήστρα (της Βιέννης) πήγα για πέντε μήνες στο Μπαντ Γκάσταιν (Σημ. Bad Gastein. Ειδυλλιακή λουτρόπολη και χιονοδρομικό κέντρο στις Αλπεις, στο ομόσπονδο κρατίδιο του Ζάλτσμπουργκ). Πέντε μήνες στην τοπική ορχήστρα (Σημ. η οποία έπαιζε αυτή τη μουσική για να ψυχαγωγούνται οι επισκέπτες). Ο διευθυντής της τότε, ο οποίος λεγόταν Χανς Σνάιντερ, ήταν μεγαλωμένος με αυτή τη μουσική, αλλά δεν την είχε σπουδάσει ποτέ! Προφανώς όμως, όπως το ένοιωθα τότε, την κατείχε και τη μετέδιδε με το σωστό τρόπο! Ημουν ένα ενθουσιώδες μέλος της ορχήστρας της λουτρόπολης. Οταν θυμάμαι τα ποτ-πουρί από εκείνη την εποχή λυπάμαι βαθύτατα που στην Κρατική Οπερα παίζουμε τόσο σπάνια οπερέτες.
Ο Dr. Wilhelm Sinkovicz, διακεκριμένος μουσικολόγος, διδάσκων στο Πανεπιστήμιο και το Κονσερβατόριο της Βιέννης, είναι επί δεκαετίες ο μουσικοκριτικός της ιστορικής αυστριακής εφημερίδας «Die Presse» («Ο Τύπος»).
Ο, γεννημένος στη Βιέννη, Peter Waechter, διακεκριμένος σολίστας και καθηγητής του βιολιού, υπήρξε από το 1964 μέχρι και την συνταξιοδότησή του το 2008 τακτικό μέλος και εξάρχων των δεύτερων βιολών της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης, με την οποία συνεχίζει ακόμα να εμφανίζεται. Μόνο στο Carnegie Hall της Νέας Υόρκης οι εμφανίσεις του ξεπερνούν τις 100! Εχει ασφαλώς συμμετάσχει και σε δεκάδες από τις γνωστές σε όλο τον κόσμο πρωτοχρονιάτικες συναυλίες της ορχήστρας στις οποίες κυριαρχεί το βαλς.
