Του Φώτη Καλιαμπάκου.
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ. Η διθυραμβική κριτική των «New York Times» για την έκθεση «Ενας Κόσμος Συναισθημάτων: Αρχαία Ελλάδα, 700 π.Χ. – 200 μ.Χ.» στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης, έχει στο επίκεντρό της, μεταξύ πολλών άλλων επαινετικών σχολίων, τη θεματική προσέγγιση των επιμελητών, που προτιμά, αντί της χρονολογικής παρουσίασης, να συνθέτει μια ιστορία μέσα από τις πολλές αφηγήσεις των αντικειμένων της έκθεσης, παρακινώντας τον θεατή να συμμετέχει σε μια «συνομιλία» με αυτά, αντί απλώς να τα θαυμάζει για την έτσι κι αλλιώς υψηλή καλλιτεχνική τους αξία.
Στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οργανώθηκε και η συνομιλία του επιμελητή της έκθεσης Αγγελου Χανιώτη, διακεκριμένου καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασσικών Σπουδών στο Institute for Advanced Study του Princeton, με τον καθηγητή Φιλοσοφίας του New School University, γνωστό και από προηγούμενες εκδηλώσεις του Ωνασείου, με το οποίο συνεργάζεται στενά, Simon Critchley. Η εκδήλωση είχε «περιπατητικό» χαρακτήρα και πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στα εκθέματα.
Στην αρχή της έκθεσης ξεχωρίζει το «αυστηρό» μειδίαμα δύο αρχαϊκών αγαλμάτων που αντιπαραβάλλεται με το έντονο γέλιο μια θεατρικής μάσκας. Η παρατήρηση των συνομιλητών, ότι η ελληνική αρχαιότητα, σε αντίθεση με το Μεσαίωνα, ξεχώριζε το χαμόγελο από το γέλιο, ανέδειξε, μια σημαντική πτυχή της σημασίας της ενασχόλησης με την αρχαιότητα, η οποία επανήλθε αργότερα στη συζήτηση, αυτή της ανάδειξης των διαφορών αλλά και των ομοιοτήτων προηγούμενων εποχών και διαφορετικών πολιτισμών με το σήμερα.
Μεγάλη επιτυχία των διοργανωτών η έλευση στη Νέα Υόρκης από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολι της τοιχογραφίας από την Πομπηιά με την απεικόνιση-Ρωμαϊκό αντίγραφο χαμένου αρχαιοελληνικού πίνακα, της “Θυσίας της Ιφιγένειας”, η οποί παρουσιάζει κατά τον κύριο Χανιώτη μεταξύ άλλων “χιτσκοκικά” χαρακτηριστικά.[/caption]
Δεύτερο σημείο της έκθεσης τα αφιερωμένα στα συμπόσια αντικείμενα με τους συνομιλητές να τονίζουν την εξέλιξη μιας αριστοκρατικής αρχικά συνήθειας σε κάτι που αφορούσε τελικά μεγάλα στρώματα της κοινωνίας.
Επιτύμβιες στήλες και άλλα αντικείμενα είχαν επιλεγεί για να παρουσιάσουν τη σχέση των αρχαίων με το φαινόμενο του θανάτου.
Στο επίκεντρο της συζήτησης η στήλη με την τραγική ιστορία μιας νεαρής κοπέλας από τη Θεσσαλία, η οποία πέθανε κατά τη γέννα σε ηλικία 18 μόλις ετών, και οι γονείς της χωρίς άλλο παιδί, της αφιέρωσαν μία πλάκα για να εκφράσουν την απελπισία τους, και να δηλώσουν ότι απλώς υποφέρουν πλέον καρτερικά το βίο τους, αφού και αυτοί έπαψαν να ζουν, όταν χάθηκε η Ζωή (το όνομα της κοπέλας).
Πολλές από τις απόψεις για το θάνατο και τη σχέση του σώματος με την ψυχή υιοθετήθηκαν αργότερα με κάποιο τρόπο από τη χριστιανική πίστη, ενώ κάποιες άλλες συνέχισαν, παρόλο που ήταν αντίθετες με αυτή, να υπάρχουν με τη μορφή τελετών, ή αποτυπωμένες στα τραγούδια, τα μοιρολόγια κτλ. στη λαϊκή παράδοση της Ελλάδας και άλλων μεσογειακών κοινωνιών μέχρι τις μέρες, κάτι που αναδεικνύει τη σημασία της σκέψης για την ιστορία ή, στα λόγια ενός άλλου διακεκριμένου καθηγητή του Institute for Advanced Study, «της σκέψης με την ιστορία».
Η παρουσία στην έκθεση της «Θυσίας της Ιφιγένειας», αποτελεί μια μεγάλη επιτυχία των επιμελητών (εκτός από τον κ. Χανιώτη, την έκθεση συνεπιμελήθηκαν οι Ιωάννης Μυλωνόπουλος, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και ο Νικόλαος Καλτσάς, Επίτιμος Διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών). Η τοιχογραφία από την Πομπηία αντιγράφει χαμένο αρχαιοελληνικό πίνακα με τη δραματική σκηνή της θυσίας, με τον επιμελητή να αναφέρεται στα «χιτσκοκικά» χαρακτηριστικά της αναπαράστασης, καθώς τα βλέμματα των απεικονισμένων δεν συναντώνται ποτέ.
Δίπλα στην τοιχογραφία, δυο επίσης σημαντικές αναπαραστάσεις ενός άλλου εξόχως δραματικού θέματος, ιδιαίτερα αγαπημένου και αυτού στη δυτική παράδοση, από τον αρχαίο, συμβατικά ομώνυμο ζωγράφο μέχρι τον Χάινριχ φον Κλάιστ μεταξύ πολλών άλλων. Ο Αχιλλέας κατά τραγικό τρόπο ερωτεύεται την Αμαζόνα Πενθεσίλεια, τη στιγμή που σηκώνει το κράνος της για να δει ποιον έχει σκοτώσει.
Τα έντονα πάθη που προκαλεί «όχι ο θεός του Ερωτα αλλά ο Θεός Ερωτας», όπως τόνισε ο κ. Χανιώτης, απεικονίζονται χαρακτηριστικά στις δύο από τις πολλές «αρπαγές» του κυρίαρχου του Ολύμπου αλλά όχι και των ενστίκτων του, του ασυγκράτητου Δία, αυτές της Λήδας και του Γανυμήδη.
Οχι άσχετη με τον Ερωτα και η ασυγκράτητη οργή της Μήδειας, στο τέλος της έκθεσης δημιουργεί έντονο κοντράστ με την αρχή της. Μια μητέρα στην είσοδο της έκθεσης αγκάλιαζε το παιδί της, μία τώρα, για να εκδικηθεί, τα σκοτώνει. Η τραγική ιστορία εικονιζόμενη σε αγγεία αντιπαρατίθεται επίσης με μια εκφραστική φωτογραφία της Μαρίας Κάλλας, από μία πρόβα της όπερας «Μήδεια» του Luigi Cherubini, παραπέμποντας έτσι και πάλι στην τεράστια επιρροή της αρχαίας τέχνης στις εποχές που την ακολούθησαν μέχρι και σήμερα.
Ο Αγγελος Χανιώτης, απαντώντας σε σχετική ερώτηση του κοινού και συνοψίζοντας κατά κάποιο τρόπο την προσέγγισή του, τόνισε ως μοναδική, σε σχέση με τους άλλους πολιτισμούς, και καταλυτική για την εξέλιξή της την ενασχόληση της αρχαίας ελληνικής τέχνης με το συναίσθημα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το πρώτο ουσιαστικά λογοτεχνικό κείμενο της Δυτικής παράδοσης, την Ιλιάδα του Ομήρου, η οποία έχει ως θέμα της ένα συναίσθημα που τοποθετείται μάλιστα στην πρώτη λέξη του ομηρικού αριστουργήματος: «Μήνιν άειδε θεά Πηληιάδεω Αχιλήος».
