Της Δήμητρας Ποντοπόρου.
Η Παλιά Αβάνα ήταν βυθισμένη στο σκοτάδι. Ο οδηγός προσπαθούσε να μανουβράρει την ογκώδη «Chevrolet», για να αποφύγει τις πάμπολλες λακκούβες. Χωρίς επιτυχία. Οπως ανεπιτυχής ήταν και η δική μου προσπάθεια να αποδιώξω σκέψεις που μου έφερναν αγωνία. Με πηγαίνει άραγε στην Calle Luz 109, όπως έλεγε το χαρτάκι που του έδωσα; Γιατί να ακούσω εκείνον τον Κουβανό στην έξοδο του αεροδρομίου που με τη φράση «Lady, taxi!» με έφερε σε αυτόν τον οδηγό;
Με τα μάτια ορθάνοιχτα κολλημένα στο χαμηλό παρμπρίζ προσπαθούσα να καταλάβω, πόσο επικίνδυνες μπορεί να είναι αυτές οι μυώδεις μελαμψές φιγούρες που μόλις διακρίνονταν από τις λευκές φανέλες τους στις άκρες της νύχτας. Ηταν δέκα το βράδυ. Στα σκαμπανεβάσματα της ογκώδους καρότσας οι προβολείς έγλυφαν αποχρωματισμένους τοίχους, γκρίζους από τη βρώμα και την υγρασία, δεκαετίες άβαφους, με κατεβασμένους τους σοφάδες τους. Απότομα φρέναρε, το βουητό της μηχανής σταμάτησε, μου άνοιξε την πόρτα -που έλειπε το χερούλι από μέσα και ακούμπησε τη μεγάλη βαλίτσα μου στο σκαμμένο πεζοδρόμιο. Οι σιδεριές στην είσοδο και στα παράθυρα του πράσινου κτιρίου δε με καθησύχασαν. Πού ήταν η Casa Particular που έγραφε ο τουριστικός οδηγός μου; Φώναξα σε ένα παιδί που έβγαινε από την πολυκατοικία τα ονόματα των ιδιοκτητών «Sergio y Miriam?».
Το γελαστό πρόσωπο του Sergio και το καλοσυνάτο χαμόγελο της Miriam που βγήκαν με ένα φακό για να με οδηγήσουν στο δωμάτιό μου έσβησαν μεμιάς τις αγωνίες μου. Black out του ηλεκτρικού ρεύματος συμβαίνουν στην Κούβα μου εξήγησαν. Το σπίτι μικρό, αλλά καθαρό με μικροαστική επίπλωση του ’60. Οι οικοδεσπότες γενναιόδωροι μου πρόσφεραν πλουσιοπάροχο πρωινό, σαλάτα εξωτικών φρούτων, μια κανάτα φρέσκο χυμό ανανά, αυγά με φέτες αβοκάντο και το εξαιρετικό κουβανέζικο μέλι.
Μετά την επανάσταση
Μετά την επανάσταση του Fidel Castro όλες οι ιδιοκτησίες πέρασαν στο κράτος, που στη συνέχεια παραχώρησε σε κάθε Κουβανό το σπίτι που νοίκιαζε ή κατοικούσε, για να μένει. Οι περιουσίες των Αμερικανών κατασχέθηκαν. Καθόλου ευκαταφρόνητες, διότι έλεγχαν την παραγωγή και τη βιομηχανία, ιδιαίτερα της ζάχαρης, πέραν της τουριστικής βιομηχανίας που είχε αναπτυχθεί. Μαζί κατασχέθηκαν και τα αμερικάνικα αυτοκίνητα της εποχής. Εξαιτίας της οικονομικής δυσπραγίας οι Κουβανοί δεν μπορούν να αποκτήσουν αυτοκίνητα νέας τεχνολογίας.
Οι ίδιοι τεκμηριώνουν τον αυτοχαρακτηρισμό τους ως επινοητικών και ευφυών και στο γεγονός ότι κάθε οδηγός γνωρίζει πώς να λύσει τη μηχανή του αυτοκινήτου του, να επιδιορθώσει κάθε βλάβη και να το συντηρήσει. Ακουσα συχνά τη φράση και από άντρες και γυναίκες «Χρειάζεται να ξέρουμε λίγο απ’ όλα». Πράγματι με μέσο μισθό ισότιμο 25 δολαρίων, ένα μηνιαίο δελτίο βασικών τροφίμων (αλεύρι, ρύζι, φασόλια, ζάχαρη, γάλα σε σκόνη, ρούμι) και τιμές των προϊόντων αντίστοιχες με τις ευρωπαϊκές, δεν περισσεύουν χρήματα για να πληρώσει κανείς τις υπηρεσίες άλλων για τη συντήρηση του αυτοκινήτου που οδηγεί και του σπιτιού του. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, που ήταν βασικός αρωγός της κουβανικής οικονομίας, η κατάσταση επιδεινώθηκε τόσο, ώστε χρειάστηκε να ληφθούν δραστικά μέτρα και να γίνουν σημαντικές αλλαγές στην οικονομία της χώρας, ώστε ο πληθυσμός να επιβιώσει.
Για να σταματήσει η μαύρη αγορά των δολαρίων εκτυπώθηκε ένα δεύτερο νόμισμα, μόνο για τους τουρίστες και τις συναλλαγές με ξένους, το CUC, ισότιμο του δολαρίου. Η κυβέρνηση ενωρίς κατάλαβε πως ο τουρισμός είναι μονόδρομος για να έχει το κράτος έσοδα και οι πολίτες ένα εισόδημα. Δημιούργησαν υποδομές για τουρίστες σε τιμές ευρωπαϊκές. Ετσι, ενώ το σύνηθες μέσο μεταφοράς για τους ντόπιους είναι καμιόνια, ποδήλατα και κάρα με άλογα, για τους τουρίστες υπάρχουν πούλμαν, τουριστικά πρακτορεία και μια αλυσίδα ταξί. Ανοιξε ένα παράθυρο στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Με ένα αυστηρά ελεγχόμενο σύστημα προδιαγραφών και φόρων κάθε οικογένεια μπορεί να νοικιάσει δωμάτια του σπιτιού της με μπάνιο. Ο οδηγός ταξί μου δήλωσε πως είναι γυμναστής και παίρνει 20 CUC, που αντιστοιχούν σε 20 δολάρια το μήνα, στο σχολείο. Οσα μου πήρε για την κούρσα από το αεροδρόμιο μέχρι την Παλιά Αβάνα. Πολλοί πια έχουν παραιτηθεί από τις κρατικές δουλειές για να δουλέψουν ιδιωτικά.
Δίπλα στον ελληνορθόδοξο ναό της Κούβας
Ετσι στον παραλιακό δρόμο ολόκληρες σειρές καλογυαλισμένων ανοιχτών αμερικάνικων αυτοκινήτων περιμένουν όσους θέλουν να ζήσουν λίγες ώρες χολιγουντιανής αισθητικής. Μία μεγάλη πιάτσα είναι ακριβώς μπροστά από τον ελληνορθόδοξο ναό του Αγίου Νικολάου. Ναι, ελληνορθόδοξος ναός, μία σταυροειδής βασιλική μετά τρούλου, δώρο, όπως γράφει η τρίγλωσση επιγραφή στον τοίχο, του Fidel Castro στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο το 2003. Ο πατήρ Αθηναγώρας -που γράφει το όνομά του με ω για να διακρίνεται από τον Αρχιεπίσκοπο-, λειτουργεί για τους 2000 Ελληνορθόδοξους Κουβανούς κάθε Κυριακή εκτός από αυτήν του Πάσχα. Κάθε Ανάσταση λειτουργεί στην παλιά του ενορία στο Σικάγο. Εκεί οι πιστοί τον βοηθούν οικονομικά στον αγώνα που κάνει σε μία χώρα όπου η κύρια θρησκεία είναι παγανιστική και όπου η καθολική εκκλησία είχε αναπτύξει μεγάλα συμφέροντα.
Στα στέκια του Ernest Hemingway
Από εκεί λοιπόν ξεκινάει η βόλτα με τις maquines, όπως ονομάζουν τα παλιά αμερικάνικα αυτοκίνητα. Απαραίτητες οι στάσεις στα αγαπημένα στέκια του Ernest Hemingway. Στο μπαρ «La Floridita» ένα γυναικείο μουσικό σχήμα με βιολί, κιθάρα και congas τραγουδάει cha-cha-cha, ενώ σε κάθε υψωμένο χέρι φιγουράρει ο θρυμματισμένος πάγος μέσα στα κωνικά ποτήρια με το daiquiri. Τουρίστριες φωτογραφίζονται αγκαλιά με το μπρούτζινο άγαλμα του Hemingway στην άκρη του μπαρ. Συνωστισμός στη Bodequita del Medio, όπου όλοι λικνίζονται στο mambo της μπάντας και ο μπάρμαν δεν προφταίνει να σερβίρει mojito. Οι τοίχοι γεμάτοι υπογραφές επισκεπτών πέραν αυτής του Hemingway.
Η Αβάνα των αντιθέσεων
Η Αβάνα είναι ο παράδεισος του φωτογράφου για τα λαμπρά της χρώματα και τις θεματικές αντιθέσεις της. Οι ανοιχτές κατακόκκινες «Ford» του ’50 περνούν δίπλα από κάρα με άλογα και αγκομαχούντες ποδηλάτες που μεταφέρουν στο πίσω κάθισμα τουρίστες. Λαμπερές Chevrolet μαρσάρουν μπροστά από το Καπιτώλιο, την παλιά Βουλή, που αρχιτεκτονικά μιμείται το κτίριο του αμερικάνικου Κογκρέσου και στρίβουν στη λεωφόρο μπροστά από το περίτεχνα διακοσμημένο κτίριο της Ακαδημίας Χορού και του ξενοδοχείου «Inglaterra», μνημεία από τις εποχές που η πόλη ήταν ακριβό κοσμοπολίτικο θέρετρο. Κατακόκκινα, ροζ και μενεξελιά ανοιχτά αυτοκίνητα με εντυπωσιακά μακρόστενα φτερά φαίνονται σαν εξωτικά πουλιά μπροστά από τις γκρίζες προσόψεις των υποβαθμισμένων κτιρίων. Μέσα στα δερμάτινα γυαλιστερά καθίσματα νεαρές τουρίστριες περνούν μπροστά από πάγκους πλανόδιων γερόντων με λιγοστή πραμάτεια.
Τα ξέπλεκα μαλλιά τους γράφουν τους τοίχους μπροστά από τα πορτραίτα του Τσε Γκεβάρα και από τα συνθήματα της Επανάστασης. «Hasta la Victoria» («Μέχρι τη νίκη»). Σήμερα αναρωτιέται κανείς ποια είναι η επιθυμητή νίκη για την Αβάνα;
Μια πόλη που μοχθεί να συντηρήσει τον εαυτό της. Αυτό που είναι, αυτό που ήταν, αυτό που θέλει να κρατήσει, αυτό που θέλει να αφήσει, μια πόλη που αγωνίζεται να είναι.
