Από το ένθετο «Περιοδικό» του Εθνικού Κήρυκα,
του Γεωργίου Τζιώρτζιου.
Ουδέποτε ανέμενα ότι μια συζήτηση μ’ έναν νεαρό Τουρκοκύπριο, για ένα στοίχημα ποδοσφαιρικού αγώνα θα κατέληγε στην αποκάλυψη ότι η Τουρκοκύπρια σύζυγός του έχει ελληνική καταγωγή, ότι είναι γόνος εξισλαμισθέντων Ελληνοκυπρίων. Και όμως, αυτό συνέβη.
Ολα ξεκίνησαν στις 4 του περασμένου Μαϊου όταν βρέθηκα, μαζί μ’ έναν καλό φίλο, στα κατεχόμενα. Μετά από μια επίσκεψη στο σπίτι που γεννήθηκα, στην Ασσια, απ’ όπου εκδιωχθήκαμε βίαια, από τους Τούρκους εισβολείς, στις 14 Αυγούστου 1974, οδεύσαμε προς την Αμμόχωστο. Αγναντέψαμε την κατεχόμενη περίκλειστη πόλη και ακολούθως μεταβήκαμε στην εντός των τειχών πόλη.
Κουβέντα για το στοίχημα
Καθίσαμε σ’ ένα παραδοσιακό καφενείο, για καφέ. Εκεί γνωρίσαμε τον Αϊχάν, έναν Τουρκοκύπριο, γύρω στα 30. Ηρθε προς το μέρος μας και προσφέρθηκε να μας κεράσει. Ακολούθησαν οι συστάσεις και ο νεαρός φίλος μας μπήκε αμέσως στο… ψητό. Ηθελε συζήτηση για το κυπριακό ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα που βρισκόταν σε εξέλιξη.
Αντιλήφθηκα ότι ο νεαρός Τουρκοκύπριος ήταν παθιασμένος με τα στοιχήματα. Επιδίωξε τη συζήτηση για να βοηθηθεί στο στοίχημα. Την Κυριακή που ακολουθούσε η πρωτοπόρος ομάδα του κυπριακού ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος, το ΑΠΟΕΛ, έδινε κρίσιμο αγώνα στην έδρα του, με την ΑΕΚ Λάρνακας. Αν κέρδιζε το ΑΠΟΕΛ ανακηρυσσόταν πρωταθλητής.
Ο Τουρκοκύπριος φίλος είχε πρόθεση να στοιχηματίσει για νίκη του ΑΠΟΕΛ, μεγάλο χρηματικό ποσό. Τελικά, μετά από δική μας συμβουλή δέχθηκε να στοιχηματίσει υπέρ του ισόπαλου αποτελέσματος, που ήταν και το τελικό αποτέλεσμα του συγκεκριμένου αγώνα.
Η ευγνωμοσύνη για τα κέρδη
Ενάμιση μήνα μετά, ξαναβρεθήκαμε με τον Ελληνοκύπριο φίλου μου, στην κατεχόμενη Αμμόχωστο, στο ίδιο καφενείο όπου γνωρίσαμε τον νεαρό Τουρκοκύπριο. Θυμηθήκαμε τη συζήτηση που είχαμε για τον αγώνα ΑΠΟΕΛ – ΑΕΚ και εκεί που ήμασταν έτοιμοι να αναχωρήσουμε βλέπουμε, προς έκπληξή μας, τον Αϊχάν να έρχεται προς το μέρος μας.
Μας αναγνώρισε, μας θύμισε τη συζήτηση που είχαμε και μας ευχαρίστησε για τη συμβουλή μας που του έδωσε την ευκαιρία να κερδίσει στο στοίχημα το χρηματικό ποσό των τριών χιλιάδων τουρκικών λιρών, περίπου 750 ευρώ. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο μας προσκάλεσε στο σπίτι του για να μας φιλέψει. Ηθελε να μας ευχαριστήσει για την κερδοφόρο συμβουλή μας.
Δεχθήκαμε την πρόσκλησή του. Δεν θέλαμε να τον προσβάλουμε. Ετσι βρεθήκαμε στο σπίτι του, που βρίσκεται κοντά στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου. Προτού φτάσουμε στο σπίτι ο Αϊχάν, ο Τουρκοκύπριος φίλος μας, θέλησε να μας ενημερώσει για το γεγονός ότι αυτός και η σύζυγός του φροντίζουν, στο σπίτι τους, τον άρρωστο παππού της συζύγου του, τον Γιουσούφ. Η γιαγιά έφυγε από τη ζωή και οι γονείς της συζύγου του εργάζονται στο εξωτερικό.
Ο παππούς που ξέχασε τα τούρκικα
Ο Γιουσούφ, ο παππούς της συζύγου μου, μας είπε Αϊχάν, αρρώστησε και τον τελευταίο καιρό δεν επικοινωνεί. Του μιλούμε κι αυτός κάνει πως δεν καταλαβαίνει. Οι μόνες λέξεις που ακούς από το στόμα του είναι το «yes» και το «no». Καταλάβαμε ότι ο 93χρονος παππούς είχε Αλτσχάιμερ.
Καθόταν αμίλητος στο αναπηρικό καροτσάκι. Με τα μάτια του έδινε την εντύπωση ότι προσπαθούσε να καταλάβει ποιοι είμαστε. Η σιωπή του έσπασε, προς έκπληξή μας, όταν ο Αϊχάν και η σύζυγός του πήγαν στην κουζίνα για να ετοιμάσουν τα κεραστικά. Κάτι με είχε ρωτήσει στα Ελληνικά, ο Ελληνοκύπριος φίλος μου και τα μάτια του παππού έλαμψαν. Και άνοιξε και η γλώσσα του.
Μιλώντας την κυπριακή διάλεκτο μας ρωτά αν είμαστε χριστιανοί.
– Είσαστεν γριστιανοί, ρωτά.
Κι εμείς του απαντούμε καταφατικά. Κι αυτός συνεχίζει…
– Σιαίρουμε που ηύρα αδρώπους τζιαϊ συνεννοούμαι. Τα πλάσματα μες τούτον το σπίτιν μιλούσιν εγγλέζικα (Χαίρομαι που βρήκα ανθρώπους και συνεννοούμαι. Τα πλάσματα σ’ αυτό το σπίτι μιλούν αγγλικά).
Η εγγονή του, η Τζιασμίν, και ο σύζυγός της, ο Αϊχάν, του μιλούσαν στα τουρκικά κι αυτός νόμιζε ότι μιλούσαν αγγλικά. Γι αυτό τους απαντούσε με ένα «yes» ή ένα «no».
Η είσοδος στο σαλόνι του Αϊχάν και της συζύγου του, με τα κεραστικά, δεν εμπόδισε την κουβέντα μας με τον παππού.
Η καταγωγή του
Μας είπε ότι κατάγεται από ένα χωριό της Πάφου, το Πραστειό, ένα χωριό στο οποίο κατοικούσαν Τούρκοι, μέχρι το 1974. Θυμήθηκε τότε που ήταν νεαρός και βοηθούσε τους γονείς του στις γεωργικές ασχολίες.
Γνώριζε ότι ήταν μουσουλμάνος αλλά ισχυριζόταν ότι δεν μιλά τουρκικά, παρόλο που θυμήθηκε ότι τον καιρό του αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-59) οι Αγγλοι έστειλαν στο χωριό του δασκάλους για να διδάξουν τούρκικα σ’ εκείνους τους συγχωριανούς του που δεν γνώριζαν (τον τζιαρόν της ΕΟΚΑ οι Εγγλέζοι εφέραν δασκάλους για να τους μάθουν τούρτζικα, σε τζιείνους που εν ηξέραν).
Στην ερώτηση αν έχει παιδιά απαντά αρνητικά.
Η ασθένειά του δεν τον βοηθά να θυμηθεί ότι έχει έναν γιο, τον πατέρα της Τζιασμίν.
Ο Αϊχάν και η Τζιασμίν παρακολουθούσαν τη συζήτηση χωρίς να καταλαβαίνουν. Τους εξηγήσαμε τι έλεγε ο παππούς και η Τζιασμίν απορούσε πως η ασθένεια τον έκανε να ξεχάσει την τουρκική γλώσσα και να θυμάται μόνο την ελληνική, την κυπριακή διάλεκτο, που, κατά την Τζιασμίν «δεν είναι η μητρική του γλώσσα».
Σε δική μου παρατήρηση ότι ίσως η τουρκική δεν ήταν η μητρική του γλώσσα, η Τζιασμίν έδειξε ενοχλημένη.
Αντιλήφθηκα ότι κατάλαβε τι εννοούσα (είναι δασκάλα και πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά την ιστορία της Κύπρου και των ανθρώπων της) και δεν ήθελε να δώσει συνέχεια. Σεβαστήκαμε την επιθυμία της και συνεχίσαμε την κουβέντα μας για άλλα θέματα.
Αναφερόμενος στην πιθανότητα η τουρκική γλώσσα να μην ήταν η μητρική τού παππού είχα κατά νουν τους εξισλαμισθέντες Ελληνες της Κύπρου, στη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Ασπάστηκαν τον μουσουλμανισμό αλλά εξακολουθούσαν, για δεκαετίες να μιλούν ελληνικά, μέχρι που οι Βρετανοί αποικιοκράτες ανέθεσαν σε δασκάλους να τους διδάξουν την τουρκική γλώσσα. Ο Γιουσούφ είναι μια ζωντανή απόδειξη.
Το συμπέρασμα ότι ο Γιουσούφ είναι γόνος εξισλαμισθέντων Ελλήνων Χριστιανών δεν είναι αυθαίρετο. Υπάρχουν στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι κάτοικοι του χωριού Πραστειό της Πάφου ασπάστηκαν τον μουσουλμανισμό γύρω στο 1830, για να απαλλαγούν από την καταπίεση και την υποχρέωση καταβολής χαρατσιού, το βαρύ φόρο που επέβαλλαν οι Τούρκοι στους Ελληνες χριστιανούς.
Απόδειξη του εξισλαμισμού των κατοίκων του χωριού Πραστειό αποτελούν κατάστιχα που σώζονται στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, η οποία είχε την υποχρέωση είσπραξης των φόρων από Ελληνες χριστιανούς και την καταβολή τους στους Τούρκους.
Μέχρι το 1831, με βάση τα κατάστιχα της Αρχιεπισκοπής, οι κάτοικοι του χωριού Πραστειό θεωρούνταν χριστιανοί και είχαν την υποχρέωση καταβολής φόρων. Το 1832, όμως, αφαιρέθηκαν από τον κατάλογο των φορολογίσιμων, ένδειξη του εκτουρκισμού τους.
