(Μια αναφορά στον Ίωνα Δραγούμη)
Του Πάνου Χατζηγεωργιάδη
Μουσικοσυνθέτης, Λογοτέχνης και Δημοσιογράφος
Η εποχή μας, είναι μια εποχή των μεγάλων λόγων αλλά των μικρών πράξεων
ή της παντελούς απραξίας. Η εποχή μας είναι μια αρρωστημένη μεταβατική
περίοδος προς έναν κόσμο που ουδείς γνωρίζει την τελική του μορφή και
τον προορισμό. Έχουμε μπαρκάρει δίχως να το θέλουμε και οι
περισσότεροι δίχως να το γνωρίζουμε σε ένα σκαρί που μας οδηγεί
“κάπου”. Το “κάπου” αυτό για τα δικά μας μάτια, είναι ένας άγνωστος
προορισμός, μια στεριά που δεν φάνηκε ακόμη.
Η εποχή μας είναι ως εκ τούτου μια εποχή αποδομησης των θεών του
παλαιού κόσμου. Δεν έχει ήρωες πέρα απο οτι μέσα στην ανοία μας, μας
χτυπά στο μάτι ή επιβάλλεται τεχνιέντως και δεν θα μείνει στην
ιστορία παρά ως μια εποχή μεταιχμιακή. Λόγω του αντιηρωικού χαρακτήρα
της λοιπόν, όταν έρχεσαι σε επαφή με σημαντικούς πραγματικά
ανθρώπους και προσωπικότητες, είναι κάτι που σε στιγματίζει για όλο το
υπόλοιπο της ζωής σου.
Για εμένα δεν θα έπρεπε να αρκούν τα λόγια. Λόγια μπορεί να λέει ο
καθένας μας, δίχως να σκέπτεται πως μπορεί το έν δέκατο απο όσα λέει
να γίνουν πράξη. Έτσι πολύ σημαντικό γεγονός ώστε να εκτιμήσω κάποιον,
δεν είναι φυσικά η γνώμη των αδαών γύρω μου, αλλά το γεγονός του οτι
κάποιος πέρα απο λόγια πράττει. Και ακόμα πιο σημαντικό κι απο τις
πράξεις κάποιού, είναι το γεγονός του οτι κάποιος πεθαίνει για τις
ιδέες του, λαθεμένες ή σωστές, καλές ή κακές. Ποιός μπορεί και να το
κρίνει άλλως τε.
Το να αναπτύξει κάποιος τόσο δυνατή σχέση με τις ιδέες του, αποτελεί
ως προείπα σημείον πως πρέπει να σταθούμε σε αυτόν. Σημείο
αξιοπρόσεκτου ανθρώπου. Τέτοιος είναι και ο αποψινός μου “καλεσμένος
απο το υπερπέραν”. Απόψε σου μιλώ για τον Ίωνα Δραγούμη, που σαν
σήμερα στις τριάντα μία του Ιουλίου στα 1920, εκτελείται απο του
βενιζελικούς, θύμα του εθνικού διχασμού.
Εκείνο το καυτό απομεσήμερο περί της τέσσερεις το απόγευμα, μια ομάδα
στρατιωτών η οποία συνόδευε έναν κομψά ντυμένο μεσήλικα άνδρα, θα
φτάσει στο ύψος του σημερινού ξενοδοχειου Χίλτον και με συνοπτικές
διαδικασίες δίχως δίκη και δίχως κατηγορητήριο, θα εκτελέσει αυτόν τον
διόλου ασήμαντο για την πολιτική ιστορία και τον πνευματικό κόσμο του
τόπου άνθρωπο. Θαρρείς πως έπρεπε να τελειώνουν μαζί του το
συντομότερο. Αργότερα θα ακουστεί πως συνελήφθει ως υποκινητής της
απόπειρας δολοφονίας ενάντια στον Βενιζέλο που συνέβει λίγες ώρες
νωρίτερα, αυτός ο ορκισμένος εχθρός της πολιτικής του. Κάποιοι θα πούν
πως τον συνέλαβαν την ώρα που πήγαινε στο τότε περιοδικό που εξέδιδε
εκείνες τις μέρες, ώστε να γράψει ένα άρθρο ενωτικό του λαού, ένα
άρθρο ενάντια στην ίδια την απόπειρα της δολοφονίας. Ένα εκ της
ιστορίας απωλεσθέν άρθρο, ως το έχω χαρακτηρίσει σε παλαιότερο κείμενο
μου για τον Δραγούμη
Κανείς εξ ημών δεν πρόκειται να μάθει ποτέ την αλήθεια.
Ο Ίων Δραγούμης είναι γόνος ισχυρής πολιτικής οικογένειας. Πατέρας του
ο διατελέσας πρωθυπουργός Στέφανος Δραγούμης. Άνθρωπος των γραμμάτων,
της διανόησης, της πολιτικής, της λογοτεχνίας, αλλά οχι μόνον γραφιάς.
Το κυριότερο άνθρωπος της δράσης ο Δραγούμης, θα αποτελέσει έναν απο
τους ανθρώπους κλειδιά του μακεδονικού αγώνα, θα γράψει το γνωστό
“Μαρτύρων και Ηρώων αίμα” αναμεταξύ άλλων, θα αφυπνίσει, θα εμπεύσει
και θα υμνήσει τον Παύλο Μελά.
Θα τον υμνήσει, έχοντας πλήρη συναίσθηση του χρέους. Ενός χρέους που
θα τον φέρει λίγα χρόνια αργότερα όπως προείπα, απέναντι στο
εκτελεστικό απόσπασμα. Και θα το αντικρίσει εκείνο το απόσπασμα ως
λύτρωση. Ως ιδεολόγος όπου περίμενε την κάθαρση. Και η λύτρωση και
κάθαρση συνάμα του κάθε πραγματικού ιδεολόγου, είναι η ευλογία απο την
μοίρα και τον Θεό, να βάψει με το ίδιο του το αίμα το κατάστιχο των
ιδεών του και έτσι να υπογράψει την στάση της ζωής του πριν την
συνάντηση για το μεγάλο ταξίδι και το επέκεινα. Να συναντήσει αυτόν
τον θάνατο σχεδόν αυτοθέλητα και οχι ο θάνατος αυτόν όπως συμβαίνει με
τους περισσότερους.
Ο Δραγούμης υπήρξε νιτσεικά ηρωικός. Υπήρξε αντιφατικός στις
ιδεολογίες που διετύπωσε κατά καιρούς αλλά αυτή ακριβώς η αντίθεση
του, το γαιτανάκι το πνευματικό που έστησε με τον εθνικισμό, τον
σωβινισμό αλλά την ίδια σχεδόν στιγμή με τον σοσιαλισμό και τον
αναρχισμό, είναι ένα απο τα σημεία που προσδίδουν γοητεία στην
προσωπικότητα του. Λάτρης του δημοτικισμού θα συμπράξει με κάθε μέσο
στην επικράτηση της δημοτικής, αν και έχει ζήσει μέσα σε περιβάλλον
καθαρολόγων.
Δεν θα ενταχθεί σε καμιά θρησκεία δογματικά, αλλά θα
περάσει την ζωή του διαισθανόμενος τον εαυτό του ως το κύτταρο ενός
οργανισμού, της φυλής, της πατρίδος, του “προοδευτικού εθνικισμού”.
Ενός εθνικισμού οχι κλειστοφοβικού. Θα πολεμήσει με πάθος την πολιτική
των προσαρτήσεων που ακολούθησε ο Βενιζέλος και θα τον κατηγορήσει πως
δεν μπορεί η Ελλάς να αρκείται στα λίγα εδαφικά ψίχουλα που οι μεγάλοι
της γης της πετούν απο το τραπέζι κάθε τόσο.
Πιστεύει πως το κράτος οφείλει να υπηρετεί το έθνος, πως ο “Ελληνικός
πολιτισμός”, είναι οτι μέχρι τώρα αντέξει στον πανδαμάτωρα χρόνο.
Λατρεύει ως εκ τούτου την δημοτική παράδοση όπως και την δημοτική
γλώσσα. Στα κείμενα του είναι άμεσος με τον για εμένα Μακρυγιαννικό
τρόπο. Γράφει όπως θα μιλούσε και μιλά όπως έγραφε. Ο λόγος του άμεσος
λοιπόν και ουσιαστικός. Θέλει έναν καλύτερο κόσμο διαμέσω της
αυτοβελτίωσης του ανθρώπου. Είναι ανθρωπιστής, δημοτικιστής ως
προανέφερα και συνάμα εθνικιστής που πιστεύει στο χρέος και την τιμή.
Πιστεύει πως άτομο και κοινωνία επηρεάζουν άμεσα το ένα το άλλο και
πως αν τα άτομα δεν εξελιχθούν δεν εξελίσονται και οι κοινωνίες και
τανάπαλιν. Είναι ως εκ τούτου κοινοτιστής. Θεωρεί πως η Ελλάς θα
επιβιώσει οχι γιατι ένα περιορισμένο εδαφικά κράτος θα την θρέψει,
αλλά γιατι θα στήσει όπου γης κοινότητες με οτι αυτό συνεπάγεται. Θα
μπολιάσει τους ξένους τόπους με τον δυναμισμό της κοινότητας και θα
ανέλθει κοινωνικά, πολιτισμικά, οικονομικά. Και μαζί θα συμπαρασύρει
και τους άλλους, τους έξω απο την κοινότητα.
Η περίπτωση Δραγούμη δεν είναι απλώς η περίπτωση μιάς στενά πολιτικής
δολοφονίας. Εκείνο το καυτό απομεσήμερο του Ιούλη σαν και σήμερα πριν
απο 97 χρόνια, δεν εκτελείται μόνον ο κατά σάρκαν ΙΔΕΟΦΟΡΟΣ
Δραγούμης, ο “Ίδας” * του “Νουμά” ** . Εκτελείται ένα πολύ σημαντικό
κεφάλαιο της πολιτικής ιστορίας του τόπου και ένα τεράστιο κεφάλαιο
της υγειούς διανόησης.
Ουδείς γνωρίζει πως θα ήταν η Ελλάδα σήμερα, αν ο Δραγούμης είχε
εκφύγει του πρόωρου θανάτου και αν είχε καταφέρει να γίνει και
πρωθυπουργός της χώρας. Μα η ζωή θα μας έλεγε και κείνος με ύφος
στοχαστικού επαναστάτη, απο το υπερπέραν, δεν προχωρά με “αν” και
“θα”. Ο θάνατος μπορεί να μας στέλνει μεν στην άβυσσο εκ της οποίας
προερχόμεθα, όμως να που υπάρχουν και αναλαμπές που μας δείχνουν τον
δρόμο του ευ ζείν. Τέτοιος ήταν ο Δραγούμης.
* Ψευδώνυμο του Δραγούμη που χρησιμοποιούσε στην αρθρογραφία του.
** “Νουμάς” πασίγνωστο λογοτεχνικό περιοδικό της εποχής του.
Εργογραφία
Το Μονοπάτι (1902)
Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα (1907)
Σαμοθράκη (1908)
Όσοι Ζωντανοί (1911)
Ελληνικός Πολιτισμός (1914)
Σταμάτημα (1918)
Ο ελληνισμός μου και οι Έλληνες
