Συνέντευξη στην Άρια Σωκράτους.
Ο Βασίλης Λουλές είναι ένας πολυβραβευμένος σκηνοθέτης ταινιών μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ, πολλά από τα οποία σημειώνουν μια θαυμαστή πορεία στην άλλη άκρη του Ατλαντικού. Γεννημένος στις αρχές του 1960, σ’ένα μικρό σπίτι στην πόλη των Τρικάλων, ο Βασίλης έκανε όνειρα και η φαντασία του έπλαθε ιστορίες. Στη διπλανή πόρτα ήταν το μικρό ποδηλατάδικο του πατέρα του και το χειμώνα συνήθιζε να τον περνά εκεί καθισμένος δίπλα από την μικρή ξυλόσομπα μαζί με τον πατέρα του και πελάτες του μαγαζιού και να ακούει διάφορες ιστορίες και παραδόσεις, επιτρέποντας παράλληλα στο μυαλό του να ταξιδεύει.
Σπούδασε Ηλεκτρολόγος Μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο και Κινηματογράφο στην Αθήνα.
Συνεργάστηκε για χρόνια με την ΕΡΤ ως συντονιστής στο πρόγραμμα ταινιών μικρού μήκους «μικροφίλμ» και με το Κινηματογραφικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών στην ταυτοποίηση και ταξινόμηση παλαιών κινηματογραφικών επικαίρων.
Οι ταινίες του τιμήθηκαν με βραβεία, έλαβαν μέρος σε φεστιβάλ του εξωτερικού, μεταδόθηκαν από ξένα και ελληνικά τηλεοπτικά κανάλια, συμπεριλήφθηκαν σε ελληνικά και διεθνή αφιερώματα και χρησιμοποιούνται ως εκπαιδευτικό υλικό σε σχολές και Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Τα έργα του πραγματεύονται μικρές, προσωπικές ιστορίες μέσα στη δίνη της Ιστορίας.
Το ντοκιμαντέρ Φιλιά εις τα παιδιά (2012), με θέμα μικρά παιδιά Ελλήνων Εβραίων που σώθηκαν κατά την Γερμανική Κατοχή χάρη στην προστασία που τους πρόσφεραν Χριστιανοί, τιμήθηκε με βραβεία σε φεστιβάλ κινηματογράφου, προβλήθηκε επί σειρά εβδομάδων σε κινηματογραφικές αίθουσες της Αθήνας και Θεσσαλονίκης και έδωσε αφορμή για πολλά κείμενα και σχόλια στον Τύπο. Προβάλλεται τώρα σε σχολεία της χώρας ενώ συνεχίζονται οι προβολές στην Ευρώπη, ΗΠΑ, Καναδά και Αυστραλία.
Στο ντοκιμαντέρ Πέρασα κι εγώ από κει κι είχα παπούτσια από χαρτί (2013) γιαγιάδες και παππούδες, λαϊκοί παραμυθάδες της ελληνικής υπαίθρου αφηγούνται στον κινηματογραφικό φακό παραμύθια και ιστορίες με οικουμενικό και διαχρονικό χαρακτήρα. Παραμύθια του κάμπου και των βουνών — παραμύθια για πάντα.
1. Κάποιες από τις ταινίες σου θα συμμετάσχουν τον Οκτώβριο στο New York City Greek Film Festival και μάλιστα δεν είναι η πρώτη φορά που το έργο σου προβάλλεται σε αυτό τον μεγάλο θεσμό. Θα μπορούσες να μας μιλήσεις γι’ αυτό;
Φέτος είναι η πέμπτη χρονιά κατά σειρά που θα προβληθούν ταινίες μου σε αυτό το σπουδαίο φεστιβάλ. Στις 7 Οκτωβρίου 2017 θα παρουσιάσω τρία ντοκιμαντέρ. Το πρώτο είναι «Στα ορεινά Βοσκοτόπια / In the Mountain Pastures (The Director’s Cut)», το οποίο εστιάζει στην εκθαμβωτική ομορφιά των ελληνικών βουνών και στους νομάδες κτηνοτρόφους που ανεβαίνουν με τα κοπάδια τους κάθε άνοιξη πάνω στις ψηλές κορυφές. Στην ταινία κυριαρχεί η ομορφιά της ελληνικής υπαίθρου, η οποία προσφέρει μια εικόνα εντελώς άγνωστη στους κατοίκους της πόλης, ενώ παράλληλα οι βοσκοί μοιράζονται μαζί μας εμπειρίες, σκέψεις και όνειρα, και μιλάνε με υπερηφάνεια για τη δουλειά και τα ζώα τους.
Αυτό το ντοκιμαντέρ χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από την “Γαλακτοβιομηχανία ΟΛΥΜΠΟΣ”.
Οι υπόλοιπες δύο ταινίες είναι μικρής διάρκειας που δεν ξεπερνά τα 13 λεπτά. Στην πρώτη, με τον τίτλο «On. Off», κάτοικοι του χωριού Μονοδένδρι Ιωαννίνων δίνουν τη δική τους βιωματική εκδοχή για τις πυγολαμπίδες! Η ταινία έχει χιούμορ αλλά και φιλοσοφική διάθεση, και είναι ένα μικρό δοκίμιο πάνω στο ερωτικό κάλεσμα, στην ερωτική πράξη, στον θάνατο, στην ελπίδα. Ξεκίνησε σαν project ενός καλοκαιρινού workshop που έκανα, έγινε με τη δημιουργική συμμετοχή των μαθητών μου και προβλήθηκε σε πολλά φεστιβάλ στον κόσμο.
Η δεύτερη μικρή ταινία έχει ως τίτλο «Funny Fairy Tales of the Forest» και είναι μια προέκταση/απόηχος του ντοκιμαντέρ μεγάλης διάρκειας «And I Also Passed by There and Had Paper Shoes to Wear / Πέρασα κι εγώ από κει κι είχα παπούτσια από χαρτί», το οποίο έχει ως κεντρικό θέμα τα παραμύθια που διηγούνται οι άνθρωποι του χωριού αιώνες τώρα. Εκείνη η ταινία προβλήθηκε στο New York Greek Film Festival τον Οκτώβριο του 2015, ενώ τον περσινό Οκτώβριο ξαναπροβλήθηκε στο ίδιο φεστιβάλ — ήταν μάλιστα sold out και έτσι κάναμε και μια extra προβολή! Οι φιλοδοξίες που είχα στην αρχή για την ταινία ήταν πολύ περιορισμένες. Ήλπιζα να αρέσει στον Δήμο Τρικάλων Θεσσαλίας (που έβαλε τα χρήματα για την παραγωγή της) και στους ανθρώπους των περιχώρων. Τελικά όχι μόνον έγιναν αυτά, αλλά παίχτηκε και στον κινηματογράφο στην Ελλάδα, την πρόβαλε η ΕΡΤ, αγαπήθηκε πολύ, γράφτηκαν κείμενα γι’ αυτήν, και αργότερα, όταν μπήκαν οι αγγλικοί υπότιτλοι, άρχισαν να τη ζητάνε και στο εξωτερικό.
2. Πώς έγινε μετά η μεγάλη ανατροπή με την ταινία αυτή;
Όπως κατάλαβα αργότερα, αυτή η ταινία ανήκει σε ένα είδος που είναι σπάνιο, διεθνώς. Υπάρχουν πανεπιστημιακά προγράμματα Εθνογραφικών, Ανθρωπολογικών και Κοινωνιολογικών σπουδών που την θέλουν επειδή δεν υπάρχει παρόμοιο υλικό — ειδικά για την ελληνική προφορική παράδοση και τα παραμύθια. Εγώ δεν το ήξερα αυτό όταν την έφτιαχνα, ιδέα δεν είχα! Ξεκίνησα το γύρισμα με πολύ χαμηλό προϋπολογισμό, με μοναδικό όπλο την αγάπη μου για τους απλούς ανθρώπους της υπαίθρου και με έντονη την ανάγκη μου να τους κινηματογραφήσω την ώρα που λένε παραμύθια στην κάμερα, ώστε να μην χαθεί ο δικός τους τρόπος αφήγησης, η δική τους προφορική γλώσσα, αλλά και η δική τους «γλώσσα του σώματος» — οι χειρονομίες, η έκφραση του προσώπου, οι σιωπές. Στις ταινίες μου δίνω πάντα έμφαση στους ανθρώπους και στην προσωπική τους ιστορία, στα συναισθήματά τους, στον τρόπο που οι ίδιοι βλέπουν ξανά και ξανά τον εαυτό τους. Αυτό με ενδιαφέρει πολύ στη δουλειά μου. Το ίδιο προσπάθησα να κάνω και στο ντοκιμαντέρ «In the Mountain Pastures», που θα προβληθεί στο φετινό Φεστιβάλ της ΝΥ .
3. Πώς έγινε η διασύνδεση των ταινιών σου με τα ξένα πανεπιστήμια; Πόσο εύκολο είναι να χτίσεις αυτή τη σχέση αλληλόδρασης και εμπιστοσύνης;
Τα αμερικανικά πανεπιστήμια γνώρισαν τη δουλειά μου πριν από τρία χρόνια, τότε που το Onassis Foundation (USA) οργάνωσε, με δικές του επαφές και χρηματοδότηση, την πρώτη μεγάλη περιοδεία με το ντοκιμαντέρ μου «Kisses to the Children / Φιλιά εις τα παιδιά». Επισκέφτηκα 11 πολύ γνωστά πανεπιστήμια των ΗΠΑ και του Καναδά, δείχναμε την ταινία (στους φοιτητές και στο ευρύτερο κοινό) και μιλούσα με τους θεατές μετά από κάθε προβολή. Ήταν μια μοναδική εμπειρία! Όταν τελείωσε η περιοδεία εκείνη, άρχισα να στέλνω επιστολές σε άλλα πανεπιστήμια και ανέλαβα την οργάνωση της επόμενης εγώ ο ίδιος. Έγιναν μέχρι τώρα έξι περιοδείες στη Βόρειο Αμερική. Το πολύ ωραίο είναι ότι μαζί με το «Kisses to the Children» άρχισαν να προβάλλονται και άλλες ταινίες μου, όπως: «Lela Karayannis, the Fragrance of a Heroine / Συναντήσεις με τη μητέρα μου Λέλα Καραγιάννη», «A Bright Shining Sun / Ένας λαμπερός ήλιος», «The Noose / Θηλειά». Και φυσικά και η ταινία με τα παραμύθια «And I Also Passed by There and Had Paper Shoes to Wear».
4. Ποιός είναι ο λόγος της επιτυχίας των ταινιών στο εξωτερικό, δεδομένου του γεγονότος ότι οι πόρτες δεν ανοίγουν καθόλου εύκολα; Το ελληνικό στοιχείο, η ελληνική παράδοση που τείνει να εκλείψει;
Στην ταινία με τα παραμύθια ίσως ναι, αν και, όπως είπα και πριν, η ταινία αρέσει πολύ, όχι μόνο σε Έλληνες αλλά και σε Αμερικανούς ή και σε τρίτους. Σε μια από τις προβολές στην Αμερική, ανάμεσα στους θεατές ήταν κάποιοι Ινδοί που ζουν μόνιμα στις ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της ταινίας παρακολουθούσα τις αντιδράσεις τους. Όπου γελούσαν οι Έλληνες θεατές γελούσαν κι αυτοί. Είχαν τις ίδιες αντιδράσεις ακριβώς. Κάποιες στιγμές είχαν αγωνία για τη συνέχεια, κάποιες άλλες αντιδρούσαν σαν φοβισμένα παιδιά! Στο τέλος μού είπαν πως στα ελληνικά παραμύθια είδαν αρχέτυπα που υπάρχουν και στα παραμύθια της δικής τους χώρας. Τα ίδια ακριβώς στοιχεία: η φωτιά, η γη, ο κάτω κόσμος, ο δράκος, το ταξίδι στο άγνωστο, τα στοιχειά του δάσους, κλπ. Μέσα σε άλλο κλίμα και σε διαφορετικές συνθήκες φυσικά, αλλά ήταν το ίδιο υπόβαθρο. Δεν είναι θαυμάσιο αυτό;
Το ντοκιμαντέρ «Kisses to the Children» είναι μια κάπως διαφορετική περίπτωση. Έχει ως θέμα το πώς σώθηκαν Ελληνόπουλα Εβραϊκής καταγωγής κρυμμένα σε σπίτια Ελλήνων Χριστιανών στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής. Μέσα από τα παιδικά τους μάτια βλέπουμε τον τρόμο και το Ολοκαύτωμα, αλλά και την αγάπη και τη γενναιότητα των σωτήρων τους. Η ταινία αυτή υποστηρίχθηκε πολύ, όχι μόνον από Ελληνικές οργανώσεις και από Εβραϊκές κοινότητες, αλλά και από πανεπιστημιακά προγράμματα Ιστορίας, Κινηματογράφου, Ψυχολογίας, Ανθρωπολογίας κλπ.
Ξέρεις, από όλα αυτά που ονειρεύεσαι να τα κάνεις ταινία τελικά καταφέρνεις να πραγματοποιήσεις λίγα, οπότε έχει νόημα να αγαπάς πολύ αυτό που σου δίνεται η ευκαιρία να κάνεις. Μετά, τα έργα σου παίρνουν τον δικό τους δρόμο, που, κάποιες φορές, πάει πολύ πιο πέρα κι από εκεί που εσύ φανταζόσουν. Κάποιες φορές στην τέχνη υπάρχει, βλέπεις, και ο παράγοντας της τύχης! Έπειτα υπάρχει και κάτι άλλο: πολλές φορές προσπαθείς να κάνεις μια ταινία που σε παιδεύει για πολύ καιρό, ίσως και για χρόνια, και ξαφνικά μια επόμενη ταινία φτιάχνεται πολύ πιο εύκολα, χωρίς να το καταλάβεις καν! Πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει όχι μόνον επειδή «…έστρωσες τον δρόμο» δουλεύοντας πολύ σε μια προηγούμενη ταινία σου, αλλά και επειδή έκανες πολλή δουλειά με τον εαυτό σου, δοκίμασες τις αντοχές σου, άνοιξες τη συνείδηση και τις αισθήσεις σου σε καινούργια πράγματα. Τελικά αυτή η δυσκολία που έχεις σε μια ταινία, σε κάποια επόμενη μπορεί να γίνει ευκολία. Σαν να σου χρωστάει η ζωή και σου προσφέρει ένα δώρο!
5. Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει τις ταινίες σου γενικότερα; Πώς είναι ο κινηματογράφος που κάνεις;
Όλες οι ταινίες μου ασχολούνται με τη σχέση ανάμεσα στη μικρή προσωπική ιστορία και στη μεγάλη Ιστορία, και όλες σχεδόν βασίζονται σε προφορικές μαρτυρίες. Παιδική ηλικία και ενηλικίωση, μνήμη και λήθη, τρόμος και ελπίδα, στενό προσωπικό συμφέρον και ηθική ευθύνη, «…η φύση που σου παίρνει και η φύση που σου δίνει» (όπως λέει ένας από τους βοσκούς στο «In the Mountain Pastures»). Ο τρόπος που δουλεύω με τους απλούς «πρωταγωνιστές» των ντοκιμαντέρ μου τους βοηθάει να δουν τον ίδιο τους τον εαυτό με ένα καινούργιο βλέμμα, με χιούμορ και στοχαστική διάθεση. Μέσα από την προφορική μαρτυρία (που πολλές φορές γίνεται σχεδόν «ψυχαναλυτική συνεδρία») προσπαθώ να ενεργοποιήσω την μνήμη τους ώστε να έρθει στην επιφάνεια η φωτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης και να κατανοήσουμε όλοι (και οι ίδιοι που μιλάνε αλλά και εμείς οι θεατές) τους λαβύρινθους μέσα από τους οποίους συγκροτείται η προσωπική μας ταυτότητα.
Μπορώ να φέρω ένα παράδειγμα για το σινεμά που κάνω βασισμένος στην εμπειρία μου από τις πολλές επισκέψεις στην αγαπημένη πόλη της Νέας Υόρκης. Μου αρέσει λοιπόν να κάνω βόλτες στις λεωφόρους, αλλά πιο πολύ προτιμώ τους μικρούς δρόμους. Ίσως επειδή κάπως έτσι «διαβάζω» εγώ αυτή την πόλη: στις πλατειές Λεωφόρους παρελαύνει η μεγάλη Ιστορία, το Έπος, τα μεγάλα γεγονότα — όπως πχ. η θρυλική 6η Λεωφόρος των παρελάσεων, η «Avenue of the Americas». Αλλά η πραγματική ζωή βρίσκεται στους δρόμους, στα σοκάκια, στις γειτονιές. Εκεί λοιπόν θέλω να τριγυρνάω και να βλέπω, να ακούω, να μυρίζω ιστορίες, να σκαρώνω σενάρια. Ή να στήνω την κινηματογραφική κάμερα (του μυαλού μου) και να καταγράφω καθημερινές ιστορίες των απλών ανθρώπων — μικρές, προσωπικές ιστορίες στη σκιά των μεγάλων κτιρίων, στη σκιά της Ιστορίας. Κι από κει, από τα στενά δρομάκια, να κοιτάω πότε-πότε κατά τη μεριά της Λεωφόρου την παρέλαση που περνάει, πέρα στο βάθος.
Τέτοιο είναι το σινεμά που θέλω να κάνω: σινεμά των μικρών δρόμων και όχι των μεγάλων Λεωφόρων.
6. Ποιά είναι τα επόμενα σχέδια σου;
Δυο ταινίες. Η μια είναι ένα ντοκιμαντέρ για έναν Έλληνα φωτογράφο που ξεκίνησε την πορεία του ως παράνομος μετανάστης στην Αμερική της δεκαετίας του ’20 και γύρισε στο χωριό του για να γίνει ένας καταπληκτικός φωτογράφος πορτραίτων των απλών ανθρώπων. Και το άλλο σχέδιο είναι ένα φιλμ μυθοπλασίας μεγάλου μήκους που βασίζεται σε μια πραγματική ιστορία στα χρόνια της Κατοχής στην Ελλάδα — μια επιστημονική ανακάλυψη που έγινε με ελάχιστα μέσα, στα κρυφά, και έσωσε πολλούς ανθρώπους από τον θάνατο λόγω της πείνας. Μια ιστορία ρίσκου, γενναιότητας και ηθικής ευθύνης.
———————————————————————————-
Στο πλαίσιο του φετινού New York City Greek Film Festival εκτός από την προβολή του ντοκιμαντέρ «In the Mountain Pastures (The Director’s Cut)» (μαζί με τα δυο μικρότερα «On. Off» και «Funny Fairy Tales of the Forest»), που θα γίνει στις 7 Οκτωβρίου στο Museum of the Moving Image, θα γίνουν και δυο προβολές του ντοκιμαντέρ «Kisses to the Children»: η πρώτη στις 10 Οκτωβρίου, στο Borough of Manhattan Community College, σε συνεργασία με το Queens College. Η δεύτερη προβολή θα γίνει στις 12 Οκτωβρίου στο Hellenic Cultural Center ειδικά για τα παιδιά του St. Demetrios School, τελεί υπό την αιγίδα του Γενικού Προξένου της Ελλάδος στη ΝΥ και έγινε εφικτή χάρις σε χορηγία από το Kallinikeion Foundation.
Λεπτομέρειες στα δυο links:
http://nycgreekfilmfestival.com/2017-festival-films/#_mountain-pastures
http://nycgreekfilmfestival.com/2017-special-and-free-events/
