Από την Ισμήνη Χαρίλα
Στις 16 Οκτωβρίου 1979 η δολοφονία διαδηλωτών από την Κυβέρνηση του Ελ Σαλβαδόρ και η υπεράσπιση της τελευταίας από τους αντάρτες οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο που ταλάνισε τη χώρα μέχρι το 1992.
Επί δώδεκα περίπου χρόνια ο λαός έγινε μάρτυρας τόσο της εντεινόμενης κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας, όσο και της εξάπλωσης της βίας που προκάλεσε η διαμάχη ανάμεσα στη στρατιωτική Κυβέρνηση και τον συνασπισμό πέντε ομάδων ανταρτών, τον FLMN (Εθνικό Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης Φαραμπούντο Μαρτί).
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου σκοτώθηκαν εβδομήντα πέντε χιλιάδες άνθρωποι, ενώ υπήρξε και ένα αδιευκρίνιστο πλήθος εξαφανίσεων.
Το 1980, ο αρχιεπίσκοπος Όσκαρ Ρομέρο δολοφονήθηκε κατά τη Θεία Λειτουργία εξαιτίας της επιστολής του προς τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, τον Τζίμι Κάρτερ και το αίτημά του για αναστολή βοήθειας στο καθεστώς.
Εννιά χρόνια αργότερα η εξακολουθητική πορεία του εμφυλίου και το δράμα που βίωνε το Ελ Σαλβαδόρ ώθησε και τον Ιησουίτη ιερέα και πρύτανη του UCA, Ιγνάσιο Εγιακουρία, να επιχειρήσει να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στις αντίπαλες παρατάξεις, ώστε να επέλθει η ειρήνη. Η πρωτοβουλία του προκάλεσε όχι μόνο τον δικό του θάνατο, αλλά και πέντε ιερέων και δυο γυναικών που διέμεναν μαζί του στο Καθολικό Πανεπιστήμιο, τα χαράματα της 16ης Νοεμβρίου 1989.
Ο ποιητής και συγγραφέας Χόρχε Γκαλάν επομένως στο βιβλίο του «Νοέμβριος» ξετυλίγει τον μίτο των τεκταινομένων που σφράγισαν εκείνη τη νύχτα.
Έπειτα από πολύωρες συζητήσεις με τους επιζήσαντες πρωταγωνιστές της ιστορίας, αναπλάθει τα γεγονότα και αναζητά τις πραγματικές τους διαστάσεις.
Στο πόνημά του χρησιμοποιεί τα αληθινά ονόματα των ηρώων και όχι ψευδώνυμα και τολμά να μιλήσει για όσα ανακάλυψε με την έρευνά του.
Το έργο χωρίζεται σε επτά ενότητες και ο Γκαλάν συνθέτει την εικόνα υπό το πρίσμα της σκέψης και της αντίδρασης της πολιτικής ηγεσίας, των Ιησουιτών ιερέων, του βασικού μάρτυρα που ήθελε να καταθέσει, αλλά δέχθηκε εξοντωτικές πιέσεις για να αποκρύψει τους ενόχους, των απλών στρατιωτών που εκτελούσαν εντολές και τέλος του ανώνυμου πλήθους που ζούσε σε καθεστώς φόβου, αγνοώντας ακόμη και την τύχη της οικογένειάς του.
Παράλληλα αποκαλύπτεται η εμπλοκή των ξένων Δυνάμεων – ιδίως των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής – είτε στην αποσιώπηση, είτε στην παραποίηση του περιστατικού.
Ο δημιουργός αναφέρεται σε όλους και σε όλα και θυμίζει στους αναγνώστες ότι «η λογοτεχνία πρέπει να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη για τις επόμενες γενιές».
Εντός αυτού του πλαισίου, ο «Νοέμβριος» – που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Ψυχογιός και σε μετάφραση της Βασιλικής Κνήτου – δεν είναι απλώς ένα τεκμήριο ιστορικής αναζήτησης, αλλά ένας ακόμη λογοτεχνικός κρίκος που τροφοδοτεί τη συλλογιστική για την ευθύνη της ανθρωπότητας έναντι της αντίδρασης ή της ανοχής της στις πράξεις βίας και τρομοκρατίας.
