από την Λίλιαν Σίμου

 

Μία ενδιαφέρουσα βραδιά βιβλίου μας επεφύλασσε η Βιβλιοθήκη του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, στην τελευταία πρόσκληση λογοτεχνικών συναντήσεων του φετινού σχολικού έτους.

Ένας αγαπημένος μου χώρος, που  θυμίζει χρόνια νεανικά και φοιτητικά, τον οποίο δεν επισκέπτομαι συχνά λόγω υποχρεώσεων.

Η βραδιά ήταν αφιερωμένη στο βιβλίο με τον τίτλο “ΜιΚΡά αΝΘοΛΟΓία ΓαΛΛιΚήΣ ΥπερΠΡΑγμΑτικής ΠοιήΣεως”, 

σε Πρόλογο – Μετάφραση και Σημειώσεις του Ζ. Δ. Αϊναλή. 

Εκδόσεις Βακχικόν, 2017

Η αλήθεια είναι πως η σουρεαλιστική ποίηση, ακόμη και στο αυθεντικό της κείμενο, είναι συχνά δυσνόητη γιατί μέσα από μία αφαιρετική τέχνη περισσότερο, θα έλεγα, προσπαθεί να μεταφέρει έννοιες και ιδέες αλληγορικές. Ήμουν αρκετά διστακτική ως προς το αποτέλεσμα της μετάφρασης αυτού του είδους συγκεκριμένα, καθώς γενικότερα η ποίηση σε μεταφορά σε άλλη γλώσσα, δύσκολα επιτυγχάνει την αίσθηση του ποιητή στο πρωτότυπο.

Ωστόσο, ομολογώ πως εντυπωσιάστηκα! Πρόκειται για μία ιδιαίτερα προσεγμένη μετάφραση-απόδοση, που έγινε με μεράκι και υπομονή από τον Ζ. Αϊναλή, ο οποίος κατόρθωσε -κι αυτό το θεωρώ εξαιρετικό – να δώσει την ροή και το συναίσθημα σε κάθε στίχο των ποιητών που επέλεξε να μεταφράσει στην ελληνική γλώσσα.

Συχνά στην απαγγελία των ποιημάτων, ένιωθα πως γράφηκαν στην ελληνική απ’ ευθείας, αφού δεν άφηνε την χροιά την μεταφοράς από γλώσσα σε γλώσσα, ο ρυθμός των μεταφρασμένων στίχων…

Ο κ. Αϊναλής μας ταξιδεύει στην δεκαετία του 1920, καθώς εκεί εστιάζει την επιλογή των ποιημάτων, μία δεκαετία της γαλλικής ποίησης του σουρεαλιστικού ρεύματος, όπου η αμεσότητα του λόγου καταγράφεται πλήρως γεμάτη συναισθήματα, αλλά δίχως την ρομαντική διάθεση άλλων ρευμάτων της ποίησης. Κάποιες φορές η γλώσσα είναι τραχιά, θρασεία, προκλητική, ειρωνική, αλλά και τρυφερή και ευαίσθητη, δίχως ίχνος μελοδραματισμού. Όπως αναφέρθηκε και στην παρουσίαση, το βιβλίο αυτό έγινε με σκοπό να επιχειρήσει να αιχμαλωτίσει την ορμητικότητα, τη φρεσκάδα, τη ριζοσπαστικότητα, τη λυρικότητα και την παράδοξη ερμητικότητα της ποιητικής έκφρασης της γενιάς που ανδρώθηκε στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Προτίμησε δε, ο κ. Αϊναλής, να περιγράψει την ανθολογία των ποιημάτων με την λέξη “υπερπραγματική”, που αποδίδει επακριβώς αυτό που το ρεύμα των ποιητών ήθελε να δώσει εκείνη την εποχή.

Σε ένα απόσπασμα από τον πρόλογό του μας εξηγεί:

“…η ανθολογία αυτή κάθε άλλο παρά συστηματική είναι. Δεν επεδίωξα να αναζητήσω τις ρίζες του υπερπραγματικού ποιητικού φαινομένου, να καταστρώσω μια «γεωγραφία» των χαρακτηριστικότερων ή σημαντικότερων έστω στιγμών του. Αντίθετα, μετέφραζα κατά το δοκούν ποιήματα που με έθελγαν προσωπικά και που με έβαζαν στον πειρασμό να τα μεταφέρω στα ελληνικά, να αναμετρηθώ μαζί τους. Περισσότερο, λοιπόν, από μια φιλολογική ανθολογία η ανά χείρας μετάφραση είναι ένα ημερολόγιο αναγνώσεων, μεταφραστικών σπουδών και προσωπικών προτιμήσεων. Αυτός ο άκρως προσωπικός χαρακτήρας της ευθύνεται άλλωστε και για την απουσία συστηματικότητας που τη διακρίνει.

Θ’ αναρωτηθεί κανείς, για παράδειγμα, πώς είναι δυνατόν από μια ανθολογία υπερπραγματικής ποίησης ν’ απουσιάζει ο Breton; Η απουσία αυτή έχει να κάνει περισσότερο με την αποστροφή του υπογράφοντος για τον Breton (αποστροφή για την οποία φαντάζομαι σε μεγάλο βαθμό ευθύνονται οι καταστασιακοί) παρά με κάποιον γραμματολογικό λόγο. Μα καλά, θ’ αναρωτηθεί κανείς, είναι αυτό τώρα σοβαρό κριτήριο για να αποκλείσει κανείς από μια σοβαρή ανθολογία έναν ποιητή; Προφανώς όχι. Αλλά πάλι αυτή η ανθολογία δεν αποσκοπεί σε κάτι, ούτε και διεκδικεί δάφνες εξαντλητικότητας. Εγώ το μόνο που επιθυμούσα ήταν να παρουσιάσω με τον δικό μου τρόπο μερικές από τις πλέον γόνιμες, η καθεμιά με τον δικό της τρόπο, ποιητικές καταθέσεις της περιόδου ενός λογοτεχνικού κινήματος που διαμόρφωσε βαθιά τη γαλλική, και όχι μόνο, λογοτεχνία….”

 

Ποιητές που περιλαμβάνονται στην πολύ ενδιαφέρουσα ανθολογία είναι:

Louis Aragon, Antonin Artaud, Robert Desnos, Paul Eluard, Philippe Soupault, Rene Char. 

 

Στο βιβλίο υπάρχει και η διακήρυξη της 27ης Ιανουαρίου 1925, που καθιέρωσε τον Σουρεαλισμό, ή όπως προτιμά ο μεταφραστής του βιβλίου (και συμφωνώ με την θέση του), τον Υπερπραγματισμό.

¨Αλλα τι είναι ο αυτός ο καινούργιος -ισμός που επικρεμαται πάνω μας;

ο ΥΠΕΡΠΑΓΜΑΤΙΣΜΟΣ δεν είναι μία μορφή λογοτεχνική.

Είναι η κραυγή του πνεύματος που επιτστρέφει στον εαυτό του αποφασισμένο να συνθλίψει απελπισμένα τις απλυσίδες του, εν ανάγκη χτυπώντας τες με υλικότατα σφυριά…”

Ένα ποίημα της συλλογής:

Η ΔΥΝΑΜΗ (Λουί Αραγκόν)

Κάναμε το καλό όπως εκείνοι κάναν το κακό

Εμποδίσαμε να συνθλίψει έναν τυφλό

Έναν άπειρο αυτοκινητιστή

                                              Ένας πόντος

Έπειτα τείνοντας μια χείρα πάνω απ’ όλα βοηθείας

Διασχίσαμε το βουλεβάρτο Περέρ

Με μια μαμά βρεφών φορτωμένη

                                              Δεύτερος πόντος

Χαιρετίσαμε σεβαστικά κάθε κηδεία

Λιώσαμε με περιφρόνηση και βρισιές

Όλους τους κορτάκηδες και το λοιπό αληταριό

                                             Τρίτος πόντος

Επιδαψιλεύσαμε μέσα στον αφελή μας ζήλο

Ενθαρρύνσεις σ’ όλα τ’ αγαθά γερόντια

Στους εργάτες στα σχολιαρόπαιδα στις χήρες

                                             Τέταρτος πόντος

Στα ορφανά στους υπαλλήλους του μετρό

Στους λούστρους στους επαγγελματίες

Του λόγου στους μικρούς τηλεγραφητές

                                               Μ’έναν λόγο

Όπως ο γενναίος αυτοκράτωρ Τραϊανός

Μπορούμε να πούμε τούτη την όμορφη λαμπερή βραδιά

Πως δεν χάσαμε πια και τελείως τη μέρα μας.