από την Άννα Μουσογιάννη.
Ο Μπαλζάκ θεωρείται ένας βασικός εκπρόσωπος του ρεαλισμού. Τι είναι όμως ρεαλισμός; Δε είναι ούτε σχολή ή κάποιο κίνημα αλλά τάση της λογοτεχνίας και εκτείνεται χρονικά από το 1850 μέχρι το 1880.Πιο συγκεκριμένα ο Ρεαλισμός θεωρείται η απάντηση του κινήματος του ρομαντισμού. Σκοπός του ήταν να παρουσιάσει την πραγματικότητα όπως διαθλάται μέσα από την υποκειμενικότητα του εκάστοτε καλλιτέχνη (σύμφωνα με τη Τζωρτζ Έλιοτ). Είναι ένας όρος που οι κριτικοί λογοτεχνίας μεταχειρίζονται με δύο διακριτές σημασίες. Η μια είναι ένα κίνημα στη μυθιστοριογραφία του 19ου αιώνα. Η δεύτερη για να περιγράψουν ένα διαδεδομένο τρόπο αναπαράστασης της ανθρώπινης ζωής και εμπειρίας στη λογοτεχνία σε διάφορες εποχές και σε διάφορα λογοτεχνικά είδη.
Η ρεαλιστική μυθοπλασία έρχεται σε αντιπαράθεση με τη ρομαντική καθώς η δεύτερη παρουσιάζει τα πράγματα όπως θα έπρεπε να είναι ενώ η πρώτη όπως είναι. Η ρεαλιστική λογοτεχνία είναι γραμμένη έτσι ώστε να δίνει την εντύπωση ότι αναπαριστά τη ζωή και τον κοινωνικό περίγυρο όπως τα αντιλαμβάνεται ο μέσος αναγνώστης, δημιουργώντας έτσι την αίσθηση ότι τα εν λόγω πρόσωπα μπορεί όντως να υπάρχουν και ότι τέτοιου είδους πράγματα μπορεί κάλλιστα να συμβαίνουν.
Ο ρεαλιστής συγγραφέας αντλεί τα θέματα του από την πολυπρισματική καθημερινότητα όπως αυτή διαμορφώνεται από το κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι. Το 1851 ο Θάκερευ γράφει σε ένα γράμμα του : «Η τέχνη του μυθιστορήματος είναι να αναπαριστά τη Φύση: να μεταδίδει όσο γίνεται πιο έντονα το αίσθημα της πραγματικότητας». Ο ρώσος θεωρητικός Τσερνισεφσκι το 1855 στο έργο του Αισθητικές σχέσεις της τέχνης με την πραγματικότητα είναι ακόμα πιο κατηγορηματικός : « Πρώτος σκοπός της τέχνης είναι η αναπαραγωγή της πραγματικότητας» ενώ ο Φοντάνε αναζητεί «το στοιχείο της τέχνης, την αντανάκλαση κάθε πραγματικής ζωής, κάθε αληθινής δύναμης»
Γενικότερα οι ρεαλιστές λογοτέχνες εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην κοινωνική πλευρά, στις σχέσεις του ατόμου με την κοινωνία. Οι ήρωες τους δεν έχουν τίποτα το ηρωικό και το μεγαλειώδες. Είναι άνθρωποι συνηθισμένοι , μπλεγμένοι στον κυκεώνα της καθημερινότητας με ό,τι αυτή εμπεριέχει είτε ασύμβατο, είτε τραγικό ή και ασήμαντο. Είναι άνθρωποι απλοί και κοινοί όπου για πρώτη φορά η λογοτεχνία ρίχνει τους προβολείς πάνω τους και τους βγάζει από το σκοτάδι. Με τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίζεται και η ψυχολογική διάσταση της προσωπικότητας και τον ψυχολογικών διακυμάνσεων των προσώπων. Ο Ντοστογέφσκυ, απαντά σε μια ανόητη άποψη για τον εαυτό του : «Με αποκαλούν ψυχολόγο, αλλά είναι λάθος, είμαι απλά ρεαλιστής με την υψηλή έννοια, εικονίζω δηλαδή τα απύθμενα βάθη της ανθρώπινης ψυχής».
Ο Φλωμπέρ σχετικά με το ρεαλισμό δηλώνει πώς « Ό,τι επινοούμε είναι αληθινό» καθώς το ρεαλιστικό έργο είναι τόσο αληθοφανές και αυτάρκες όπου έρχεται να προστεθεί στην πραγματικότητα προκειμένου να την τροποποιήσει ή να τη συμπληρώσει. Ο ίδιος δηλώνει : «Την ώρα αυτή σε είκοσι χωριά της Γαλλίας η καημένη μου η Μποβαρύ αναμφίβολα υποφέρει και κλαίει».
Εν συνεχεία ο ρεαλισμός επιλέγει ως μορφή αφήγησης τον πεζό λόγο όπου θεωρεί κατάλληλο για την αναπαράσταση της πραγματικότητας ενώ είναι αντιτίθεται στην υποκειμενική, λυρική ποίηση. Δύο βασικά χαρακτηρίστηκα του ρεαλισμού είναι κατά πρώτον η σύνδεση του με το χρόνο καθώς αφηγείται και έτσι παίρνει σοβαρά υπόψη τη χρονική διάσταση μιας ιστορίας και κατά δεύτερον τη δραματική αναπαράσταση, στην οποία οφείλεται η συχνή χρήση του διαλόγου.
Φιλοδοξία του Μπαλζάκ είναι να γράψει μια ολοκληρωμένη ιστορία των ηθών της εποχής του εκφράζοντας για πρώτη φορά το 1935 με το μυθιστόρημα μας Μπάρμπα Γκοριό. Ωστόσο ο ρεαλισμός του συγγραφέα δεν σταματάει μόνο στο να αποτυπώσει την πραγματικότητα αλλά διεισδύει στα ενδότερα και κάνει αποδόμηση της πραγματικότητας με σκοπό να ανακαλύψει τις πιο κρυφές στιγμές της ανθρώπινης δράσης ή της ανθρώπινης συνείδησης. Αυτές που έρχονται μεν στο φως αλλά καλύπτονται από το πέπλο της αληθοφάνειας και της σιωπής. Ο Μπαλζάκ, ο αποκαλούμενος, ιστορικός των ηθών, εστιάζει στην αδικία, την κοινωνική αδικία και τη σκληρότητα της ζωής. Ο ίδιος προχωρεί σε ερμηνεία και ανάλυση των γεγονότων και όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά αναφέρει στον Πρόλογο της Ανθρώπινης κοινωνίας, τονίζει «την ιστορία και την κριτική της κοινωνίας».
