Από την Λίλιαν Σίμου
Καλό μας μήνα και με την πρώτη ημέρα του Απριλίου, εκτός από την παράδοση της φάρσας και των αστείων που γνωρίζουμε, έχει ενδιαφέρον να δούμε ένα έθιμο που επικρατεί σε άλλον τόπο, συγκεκριμένα στην Γαλλία.
Το έθιμο ανάγεται σε μία παλαιότερη εποχή, όταν, σύμφωνα με την παράδοση, ο βασιλιάς της Γαλλίας Κάρολος ο 9ος, το 1564, αποφάσισε να μεταφέρει την Πρώτη ημέρα του έτους, από την Άνοιξη, στην σημερινή Πρωτοχρονιά αλλάζοντας τα ημερολόγια.
Το γεγονός δυσαρέστησε τους πολίτες, που γιόρταζαν παραδοσιακά με την Άνοιξη την έναρξη του νέου έτους, όπως συνέβαινε από την αρχαιότητα στους περισσότερους λαούς του κόσμου. Το διάταγμα ήταν σαφές και αυστηρό και απαγορεύτηκε να γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά την παραδοσιακή ημερομηνία.
Τότε, λέγεται πως οι πολίτες, προκειμένου να αποφύγουν τις διώξεις του βασιλιά, αλλά αντιστεκόμενοι στην αλλαγή, αποφάσισαν να στέλνουν δώρα ο ένας στον άλλο, ψάρια. Ή να κρεμούν διακοσμητικά με ψάρια στα σπίτια τους και συμβολικά να γιορτάζουν έτσι την δική τους κλασική Πρωτοχρονιά.
Γιατί επελέγη όμως το ψάρι;
Στο λεξικό “Παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις της γαλλικής γλώσσας”, που δημοσιεύθηκε το 1842, ο Pierre-Marie Quitard επιχειρεί να συνθέσει διάφορες υποθέσεις:
– Η ιστορία του πρίγκιπα της Λωραίνης: αφορούσε ένα κρατούμενο – φυλακισμένο στο κάστρο του Nancy με διάταγμα του βασιλιά Louis XIII, ο οποίος απέδρασε, κολύμπησε την Μάγχη και σώθηκε την 1 Απριλίου.
– Ημέρα αλιείας: Η αλιευτική περίοδος άρχισε στις αρχές Απριλίου, αλλά τα ψάρια ήταν τότε λίγα και δύσκολα να αλιευθούν. Η «Πρωταπριλιά» είναι ένας υπαινιγμός για το έθιμο της σύλληψης των παρανομούντων στο θέμα της αλλαγής ημερομηνίας ή περιγράφει απλά αφελείς ανθρώπους, που ένα δόλωμα μπορεί να τους ξεγελάσει.
– αναφορά στον Ιησού: Μια άλλη υπόθεση σύμφωνα με τον Pierre-Marie Quitard, του δέκατου έβδομου αιώνα, συνδέεται με την μεταφορά του Ιησού, από τον Άννα στον Καϊάφα κι από τον Καϊάφα στον Πιλάτο και μετά στον Ηρώδη. Στα μεσαιωνικά θεατρικά κείμενα, αυτό συμβόλιζε την παραπομπή από εξουσία σε εξουσία και τον εμπαιγμό σε βάρος ενός αθώου…όπως συνέβη στην εποχή του Ιησού.
– Ο ζωδιακός κύκλος είναι επίσης μία εκδοχή, καθώς εκείνη την εποχή, τελείωνε η εποχή των Ιχθύων και είχαμε τέλη Μαρτίου και αρχές Απριλίου, τον νέο ζωδιακό κύκλο, δηλαδή το ζώδιο του Κριού…
Φυσικά υπάρχουν πολλές εκδοχές και παραλλαγές, όπως στην Αγγλία με την «γιορτή των τρελών» και σε μας με το έθιμο της φάρσας. Πιστεύω όμως πως το έθιμο με το ψάρι στην Γαλλική λαϊκή παράδοση, έχει μία ιδιαίτερη καταβολή, που όντως θα μπορούσε να εξηγηθεί με τις εκδοχές που δίδονται…
Σήμερα όσοι διατηρούν το έθιμο, χαρίζουν κάρτ ποστάλ με ψάρια, αντικείμενα σαν ψαράκια, γελοιογραφίες με σκίτσα όπου εμπεριέχεται το ψάρι, ή σε κάποιες περιπτώσεις, καρφιτσώνουν κρυφά στο ρούχο κάποιου φίλου την ζωγραφιά ενός ψαριού, ξεγελώντας τον.
