@επιμέλεια Άννα Μουσογιάννη
Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθεί
αόρατος θίασος να περνά
με μουσικές εξαίσιες, με φωνές—
την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου
που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου
που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανωφέλετα θρηνήσεις.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που φεύγει.
Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν
ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·
μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.
Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,
σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,
κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι
με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,
ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,
τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,
κι αποχαιρέτα την, την Aλεξάνδρεια που χάνεις.
Κ. Καβάφης «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» 1911
Η Σμαρώ δίνει τη σκυτάλη στην Ουρανία και η Δέσποινα Χατζή γι ακόμα μια φορά ανεβάζει το συγγραφικό πήχη ψηλά με το νέο της βιβλίο «Οι Αλεξανδρινές. Η ζωή στη Νειλοχώρα» από τις Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ.
Η συγγραφέας με έντεχνο τρόπο μας μεταφέρει, ταυτόχρονα, στην Αλεξάνδρεια τέλη 19ου αιώνα με αρχές 20ου και στο παρόν (στην προκειμένη 1995) κάνοντας μια επιδέξια πρόσμιξη μιας ευρύτερης και μερικής οπτικής των καταστάσεων. Το βιβλίο της χρήζει διπλής ανάγνωσης και ικανοποιεί ακόμα και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη καθώς μας παρέχει μια πληθώρα πληροφοριών για τη ζωή στην Αλεξάνδρεια και τα τότε ιστορικά δρώμενα. Ικανοποιεί τη δίψα για ρομαντισμό και αναγάγει τον έρωτα τοποθετώντας τον στο θρόνο που του ανήκει καθώς οι ήρωες της ξεπερνάνε το υπερεγώ τους και αυτό είναι μια από τις υψηλότερες μορφές αξιοπρέπειας και αυτογνωσίας όπου μόνο οι άνθρωποι που τα κατέχουν μπορούν να περάσουν στην επόμενη πίστα της ζωής όπως και οι ήρωες της Δέσποινας Χατζή. Το βιβλίο αυτό απευθύνεται και στους δυνατούς λυτές της ζωής καθώς οι λέξεις της, κοφτερές σαν λεπίδα κόβουν τη φράση στα δύο αφήνοντας να ξεχυθούν βαθύτερα νοήματα εισχωρώντας στις πιο μύχιες σκέψεις μας, ένας Ασκός του Αιόλου που αποσκοπεί να ταρακουνήσει το πνεύμα μας.
Χρονικά μας μεταφέρει στην Μπελ Εποκ (belle epoque) που εκτείνεται από το 1871 μέχρι το 1914. Και όμως, η Αλεξάνδρεια, πέρασε μέσα από τη δίνη του Α΄ και έπειτα Β’ παγκοσμίου πολέμου και όπως λέει και ο Νίτσε δια στόματος Ζαρατούστρα, μέσα από τις στάχτες της ξαναγεννήθηκε και γέννησε ένα αστέρι που συνέχισε να χορεύει. Μέχρι την ολοκληρωτική πνευματική καταστροφή της που σήμανε η επανάσταση του Γκαμάλ Αμπντελ Νάσσερ της 23ης Ιουλίου του 1952 με σύνθημα «Η Αίγυπτος ανήκει στους Αιγύπτιους».
Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που εκείνη την περίοδο άκμασαν στην Ευρώπη οι κοινωνικές επιστήμες και ο Φρόυντ εγκαινίασε στη Βιέννη τις πρώτες ψυχαναλυτικές θεωρίες του. Εξάλλου και η συγγραφέας, εύστοχα, μέσα στο βιβλίο της αναφέρει τη Βιέννη ως τόπο προορισμού σπουδών του ξαδέλφου του Αγαμέμνονα αλλά και ως τόπο διαφυγής και ψυχικής ανάτασης της Αικατερίνης.
Νιώθουμε να χαϊδεύει το πρόσωπο μας ο αέρας αισιοδοξίας εκείνης της περιόδου. Η αγάπη για τα γράμματα και τις τέχνες είχε κορυφωθεί. Η μποέμικη ζωή είχε απογειωθεί. Η όμορφη και ανέμελη ζωή ήταν σαν το κόκκινο γλυκό κρασί. Η Αλεξάνδρεια ήταν μια πόλη μαγική που απλόχερα χάρισε τις ομορφιές της στους κατοίκους της. Η πόλη των μεγάλων αντιθέσεων και των μεγάλων συγκρούσεων που έδινε εύφορο έδαφος σε όποιον ήθελε να ανελιχθεί.
Η πένα της Δέσποινας Χατζή καθόλη τη διάρκεια της αφήγησης μεταλλάσσεται και μας κρατάει σε εγρήγορση. Άλλοτε γίνεται αιχμηρή και άλλοτε απαλή σας χάδι ρίχνοντας μας έντεχνα το γάντι προκειμένου να βουτήξουμε ανάμεσα στις λέξεις και να βγάλουμε τα διαμάντια που μας χαρίζει ο τρόπος σκέψης της. Προκαλεί απροκάλυπτα να την αποκαλύψουμε. Σε μια περίοδο που στην Ευρώπη το φεμινιστικό κίνημα κάνει τα πρώτα του βήματα και που το αίτημα του σεβασμού της γυναικείας υπόστασης γίνεται πιο έντονο η συγγραφέας γυρίζει το νόμισμα από την άλλη πλευρά παρουσιάζοντας μας τη θέση της γυναίκας στην Αίγυπτο και μιλώντας μας για τον απάνθρωπη μεταχείριση των γυναικών και των ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων τη «σουδανική περιτομή» όπως ονόμαζαν οι Αιγύπτιοι. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με την σκληρή πραγματικότητα όπου ο έρωτας και ο σεβασμός αποκτά γεωγραφικούς περιορισμούς και εθνική ταυτότητα.
«Είδε όσα ήταν δυνατό να δει. Είδε να αμφισβητείται η κυριαρχία των ανδρών. Είδε τις γυναίκες να διεκδικούν κάποια δικαιώματα και σταδιακά λίγα πράγματα να αλλάζουν. Ήλθε αντιμέτωπη με θλιβερές διαδικασίες κάθε φορά που το κίνημα συγκρουόταν με τις θρησκευτικές οργανώσεις. Τα πάντα είδε.»
Η συγγραφέας εξυψώνει την ανθρώπινη φύση καθώς οι ήρωες της χαρακτηρίζονται από ήθος και αξιοπρέπεια ακόμα και όταν αμφισβητείται η ακεραιότητα τους. Σκιαγραφεί χαρακτήρες και προσωπικότητες όπου βασικό στοιχείο τους είναι η ωριμότητα που τους διακατέχει. Ο σοβαρός Αγαμέμνων, η τσαχπίνα Αναστασία, η επαναστάτρια Ουρανία, ο συνειδητοποιημένος Φάμπιο, η τολμηρή Κλειώ, η Αικατερίνη, η Γιαννιώ, ο Πέτρος, ο Μένιος, ο θείος Ελευθέριος, η Ζυλιέτ και μια πληθώρα ανθρώπων που τους πλαισιώνουν μας παρασύρουν στην δική τους ιστορία. Συμπάσχουμε και μερικές φορές ταυτιζόμαστε με τους ήρωες του βιβλίου.
Φαίνεται όμως πως υπερίσχυσαν η αφοσίωση, τα ειλικρινά λόγια και η κοινή οπτική από την οποία κοιτούσαν τη ζωή. Με τον καιρό αποδείχθηκε λυτρωτικό το γεγονός ότι αποφάσισαν να ξεφορτωθούν όσα είχαν μέσα τους και συνάμα έμαθαν να μοιράζονται τις ανησυχίες τους.
Αν με ρωτούσε κάποιος τι γεύση έχει το βιβλίο Αλεξανδρινές θα έλεγα γλυκόπικρη. Όπως ένα σοκολατάκι bitter με γέμιση λικέρ κεράσι που την πίκρα της σοκολάτας έρχεται να γλυκάνει τον ουρανίσκο σου η γλυκιά κερασένια γεύση του λικέρ. Γλύκα και πίκρα το γιν και το γιανγκ, ισορροπία!
Αν ο Ράιναρ Μαρία Ρίλκε ζούσε σήμερα, δίχως άλλο, η επιστολή που περιέχει τα παρακάτω λόγια , θα την έστελνε
στη Δέσποινα Χατζή, για το νέο της βιβλίο :
«Δεν θα είχε νόημα να σας πλησίαζα γεμάτος επιθυμίες, αν κάθε επιθυμίας δεν προηγούνταν τούτη η πεποίθηση, πως τα αγαθά της ζωής προβάλλουν μέσα απ’ τις ανατροπές και τις καταστροφές αγνά και άφθαρτα κι άξια στο έπακρο να τα ποθεί κανείς».
Προσωπικά όσα και να γράψω γι αυτό το βιβλίο είναι λίγα. Οι ανθρώπινες σχέσεις επί τάπητος και μηνύματα γι αυτούς που είναι έτοιμοι να τα αποδεχτούν. Γι αυτό σας προ-καλώ να το διαβάσετε. Και αφού το πάρετε, με το βιβλίο αγκαλιά δυναμώστε τον ήχο και κλείστε τα μάτια σας ταξιδεύοντας με την υπέροχη φωνή της Πρωτοψάλτη. Και έπειτα αφεθείτε στα έμπειρα συγγραφικά χέρια της Δέσποινας Χατζή και χαθείτε στην αφήγηση της …
Ο αλεξανδρινός ο καθαρός ο ουρανός
στον έρωτα είναι σαν διαμάντι ανθεκτικός
κι όπως καθρεφτίζεται στη θάλασσα ζεστός
λες γιασαλάμ να κι ένας άξιος μισθός
Βρε γιασαλάμ πού να το φανταστώ
τόσο γλυκό το φθινόπωρο αυτό
τούτος ο ουρανός ο φθινοπωρινός
είναι ο αυθεντικός ο αλεξανδρινός
Το ένα μου λιμάνι είναι δυτικό
το άλλο το παλιό ανατολικό
έχω αεροδρόμιο στο βοριά
κι ένα αρχαίο φάρο προς το νοτιά
Ναι ο ουρανός ο καθαρός ο αυθεντικός
στην Αλεξάνδρεια είναι τόσο ανθεκτικός
που όταν σκάει το κύμα δυνατά στο Κάιτ Μπέι
παντάν παντάν βρε γιασαλάμ ο έρωτας λέει
Γιασαλάμ θα πει τόσα χώρεσα
που το δαίμονά μου συγχώρεσα
για όλα του τα πάθη τα άγρια
γιασαλάμ θα πει Αλεξάνδρεια
