Από την Λίλιαν Σίμου
Βιτρώ… πόσοι δεν τα θαύμασαν εδώ και αιώνες…
Πόσοι δεν συγκινήθηκαν στο φως των χρωμάτων τους…
Περιγράφεται “Χρωματισμένο γυαλί που χρησιμοποιείται για να κατασκευάσει κανείς διακοσμημένα παράθυρα ή άλλα αντικείμενα, τα οποία διαπερνά το φως“, όπου φως σημαίνει ζωή!
Η τέχνη αυτή καθιερώθηκε να λέγεται και Βιτρώ (γαλλικά: vitrail/vitraux) ενώ στην αγγλική γλώσσα είναι γνωστό ως stained glass και συγγενεύει με τη ζωγραφική και τα ψηφιδωτά. Χαρακτηριστικά δείγματα αποτελούν οι πολύχρωμοι φεγγίτες των καθεδρικών ναών της Ευρώπης.
Ως τεχνική, διαθέτει μακρά ιστορία, στη διάρκεια της οποίας επήλθαν σημαντικές διαφοροποιήσεις, τόσο ως προς την ίδια την τεχνική, όσο και ως προς την θεματολογία. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή χρήση του, οι δημιουργίες των σύγχρονων καλλιτεχνών βιτρώ, περιλαμβάνουν τρισδιάστατες κατασκευές και γλυπτική. Η σύγχρονη χρήση του έχει επεκτείνει τον όρο του βιτρώ, και περιλαμβάνει οικιακά φωτιστικά και άλλα αντικείμενα τέχνης, όπως για παράδειγμα, είναι οι διάσημες λάμπες Louis Comfort Tiffany.
Στον λαμπερό κόσμο του βιτρώ, μας οδηγεί ο Δημήτρης Γούσης. Δάσκαλος της τεχνικής του βιτρώ εδώ και 25 χρόνια, είναι ένας πολύτιμος συνοδηγός στο ταξίδι της υαλοσύνθεσης. Ιδιοκτήτης του Υαλοχώρου (Θεσσαλονίκης 189 – Πετράλωνα, Αθήνα)
Πώς θα μπορούσαμε να έχουμε μία συνοπτική εικόνα για την ιστορική διαδρομή του βιτρώ;
– Το βιτρώ ξεκίνησε σαν μία ανάγκη των ανθρώπων να επενδύσουν τα παράθυρά τους και να μπει ένα υλικό που να αφήνει το φυσικό φως να διέλθει, αλλά δίχως να φεύγει η ζέστη του εσωτερικού χώρου (διαυγές με αντοχή στις καιρικές συνθήκες…) στις επαύλεις, τα δημόσια κτήρια…
Για παράδειγμα, ήταν σημαντικό στις θέρμες και στα λουτρά, όπου ήθελαν να μονώσουν τον χώρο, γι’ αυτό και δεν είχαν παράθυρα. Μπορούσαν όμως αρχικά να κατασκευάσουν μόνο μικρές επιφάνειες επιπέδου γυαλιού. Στην πορεία έψαξαν να βρουν λύσεις για να μεγαλώσουν την γυάλινη επιφάνεια, ενώνοντας τα μικρά τεμάχια γυαλιού με κάποιο τρόπο. Χρησιμοποίησαν γύψινα καλούπια, δέρμα, αλλά τα υλικά ήταν μικρής αντοχής και είχαν φθορά στην πορεία του χρόνου. Γύρω στον 10ο αιώνα, επέφεραν μια επαναστατική καινοτομία, το μολύβι. Ως συνδετικό υλικό μεταξύ των κομματιών σε σχήματα ΄Π΄και Ή΄, ήταν ένα υλικό εύπλαστο και σχημάτισαν πλέον την πρώτη υαλοσύνθεση, για να καλυφθούν οι μεγάλες επιφάνειες παραθύρων. Αργότερα, από ένα σκέτο γυαλί, έβαλαν έγχρωμα, κυρίως στους ναούς και στις επαύλεις. Από τη στιγμή που μπήκε στους ναούς, άρχισαν να ζωγραφίζουν παραστάσεις θρησκευτικού χαρακτήρα και εξελίχθηκε σ’ αυτό το πεδίο.
Το βιτρώ στην πλήρη του άνθιση, στις μεγάλες επιφάνειες, δημιουργείται από έναν κατασκευαστή;
– Καταλήγει με τρεις διαφορετικούς τεχνίτες, η δημιουργία του: ο υαλουργός (που κατασκεύαζε το γυαλί), ο vitralist (που μοντάριζε τα τζάμια) και ο ζωγράφος (που έδινε την εικόνα – αφηγηματικού χαρακτήρα). Σ’ αυτή τη διαδικασία, την αναγνωρισιμότητα και το μεγαλύτερο όφελος, τα είχε ο ζωγράφος. Αυτός είχε τις γνωριμίες στην ανώτερη τάξη και στους εκκλησιαστικούς κύκλους. Ο πλέον παραγνωρισμένος και λιγότερο αμειβόμενος ήταν ο vitralist, που όμως ήταν αυτός που κατασκεύαζε το βιτρώ. Ως συνέπεια αυτής της τακτικής, η Τέχνη άρχισε να φθίνει με την πάροδο του χρόνου.
– Όταν άνοιξαν οι δρόμοι για επαγγελματίες που ήθελαν να τολμήσουν μία νέα αρχή στον Νέο Κόσμο, στην Αμερική, οι τεχνίτες του γυαλιού και οι vitralist αποφάσισαν να αναζητήσουν την τύχη τους εκεί. Έπρεπε να ξεκινήσουν όμως από κάπου… Στην Ευρώπη απευθύνονταν σε μία ανώτερη αστική τάξη. Στην Αμερική εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν τάξεις για να απευθύνουν την τέχνη τους. Έκαναν το γυαλί λοιπόν, μέρος της καθημερινότητας. Έγινε προϊόν καθημερινής χρήσης. Έσπασαν τα στεγανά του βιτρώ κι ως Τέχνη άρχισε να διακοσμεί και κατοικίες πέραν των δημόσιων κτιρίων και των εκκλησιών. Εκεί εμφανίστηκε ένας εμπνευσμένος άνθρωπος, πλούσιος γόνος του περίφημου οίκου tiffany’s (κοσμήματα, πολύτιμοι λίθοι κ.τ.λ.) ο οποίος ήταν ζωγράφος ο ίδιος και σκέφθηκε να χρησιμοποιήσει το γυαλί όχι ως ζωγραφική (υαλογραφία), αλλά ως υαλοσύνθεση. Ήταν ο κορυφαίος εκπρόσωπος της Art Nouveau, ο Louis Comfort Tiffany.
Δημιουργείται μέσω του Tiffany, μία ειδική τεχνική του βιτρώ… Ποια η συνεισφορά του στην Τέχνη αυτή;
– Ο Tiffany μετά από έρευνα, αναζήτησε και ανακάλυψε στο φυσικό γυαλί (φυσικό οπάλιο), τις ιδιότητές του (υαλόμαζα + οξείδια ματαλλων). Έτσι χρησιμοποίησε οξείδια μετάλλων για χρωματισμό του γυαλιού. Και ενώ ως τότε είχαμε τα διάφανα γυαλιά (Cathedral), έτσι δημιουργήθηκαν οι οπαλίνες (τα ημιδιάφανα και αδιαφανή γυαλιά) με τους απίστευτους χρωματισμούς.
Αυτό ήταν μία επανάσταση για την Τέχνη του βιτρώ. Με αυτή την «παλέτα χρωματισμών» των γυαλιών και τα ποικίλα «νερά τους», έφτιαξε πίνακες βιτρώ με παραστάσεις τοπία, με ζωγραφικά στοιχεία όπως προοπτική, βάθος… χωρίς να ζωγραφίσει το γυαλί. Έβλεπες έναν πίνακα με ένα ελάφι να πίνει νερό (χαρακτηριστικός πίνακάς του), δίχως να έχει βάλει μία πινελιά σ’ αυτόν. Ταυτόχρονα όμως, για να ενώσει τα κομμάτια του γυαλιού με διακριτικό τρόπο χωρίς να κρύβονται η να πνίγονται από την μολυβδόβεργα, ανακάλυψε την χαλκοταινία (αυτοκόλλητο χάλκινο έλασμα σε διάφορες διαστάσεις).
Πώς δέχτηκε ο παραδοσιακός κατασκευαστής του βιτρώ την επαναστατική αλλαγή του Tiffany;
– Η τεχνική της Ευρώπης συγκρούστηκε με την τεχνική της Αμερικής, αλλά σήμερα αυτό που βλέπουμε είναι πως μπορούμε να γνωρίζουμε και τις δύο τεχνικές και να τις χρησιμοποιήσουμε κατάλληλα. Η παραδοσιακή είναι περισσότερο χρήσιμη για εξωτερικούς χώρους και σε γεωμετρικού χαρακτήρα κατασκευή. Σε πίνακες, τοπία και μικροκατασκευες όπως μολυβοθήκες, γλαστράκια, μπιζουτιέρες, ρολόγια, καθρέφτες, απλίκες, φωτιστικά, χρησιμοποιούμε την τεχνική Tiffany.
Στην Ελλάδα πότε συναντάμε το βιτρώ, ως τέχνη;
– Στην Ελλάδα συναντάμε το βιτρώ από το 1900 και μετά, κυρίως με τον Ερνέστο Τσίλλερ (Αρχιτέκτονα) ως τον μεσοπόλεμο. Και αναφέρομαι σε πολλά νεοκλασικά κτήρια που κοσμούσαν την Αθήνα. Οι άνθρωποι που ανήκαν στην αστική τάξη και έκαναν δωρεές, συμπεριέλαβαν την διακόσμηση με βιτρώ στα νεοκλασικά και το έκαναν γνωστό στην σύγχρονη εποχή. Συναντάμε λοιπόν έργα τέχνης στο Εθνικό θέατρο, Ιλίου Μέλαθρον, Θέατρο Απολλώνιον Πάτρας, Μέγαρο Σταθάτου, Οικονομικό Επιμελητήριο, στην Τράπεζα της Ελλάδας, στο Προεδρικό Μέγαρο… στις κατοικίες τους… Με τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, φυσικά οι ανάγκες άλλαξαν.
Όταν άρχισε η ανοικοδόμηση του κράτους, μετά τη δεκαετία του ’60, η ανάγκη μαζικής στέγασης οδήγησε σε κτήρια ψηλά, μονοκόμματα (πολυκατοικίες), χωρίς την αισθητική και την αρχιτεκτονική που θα μπορούσε να συμπεριλάβει το βιτρώ ξανά, ως διακόσμηση. Στην δεκαετία του 70, ήρθε από την Αμερική ο Παρλαβάντζας, και εισήγαγε ξανά το βιτρώ κυρίως σε πολυτελείς κατοικίες στα ακριβά προάστια, και λίγο αργότερα από την Γαλλία το ζεύγος Πρέκα (αρχιτέκτονας και εικαστικός) και έκαναν κάποια σημαντικά έργα βιτρώ, ένα εκ των οποίων, τον Ερμή, θαυμάζουμε στο Οικονομικό Επιμελητήριο.
Την δεκαετία του 80, εμφανίστηκε στον χώρο (από Αυστραλια) ένας πολύ αξιόλογος vitralist, ο Παναγιώτης Κουμπαρούλης, με ολοκληρωμένες γνώσεις και στις δυο τεχνικές και υλικά πρωτόγνωρα για την Ελλάδα εκείνη την εποχή ( οπαλίνες), που επηρέασε πολλούς να αναζητήσουν την τέχνη του βιτρώ είτε για να διακοσμήσουν τον χώρο τους, είτε για να την μάθουν την τέχνη. Στην συνέχεια, στη δεκαετία του 90, είχαμε πλέον ιδιωτικά σχολεία (Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών), με πολλούς διψασμένους μαθητές, που γέμισαν την Ελλάδα με πολλά και αξιόλογα εργαστήρια βιτρώ.
Προβλήματα αντιμετωπίζετε ως προς την διάδοση της τέχνης του βιτρώ;
– Ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα υπήρξε φυσικά με την οικονομική κρίση, συνέπεια της οποίας ήταν να κλείσουν τα περισσότερα από τα εργαστήρια βιτρώ και να φρενάρει η εξέλιξή του στη χώρα μας. Θεωρώ επίσης ένα βασικό πρόβλημα είναι, το ότι δεν διδάσκεται αυτή η τεχνική επί της ουσίας, στις Πανεπιστημιακές σχολές, όπως η Αρχιτεκτονική και η Καλών Τεχνών, ως εφαρμοσμένη Τέχνη, με αντίκτυπο αφού δεν το γνωρίζουν, να μην το προτείνουν στις κατασκευές τους. Εκεί θα έπρεπε να υπάρξει μία ουσιαστική στήριξη και εκπαίδευση των φοιτητών.
Ευχαριστούμε πολύ και θα επανέλθουμε, με ένα θέμα αφιερωμένο πλέον στην τεχνική και εκμάθηση της όμορφης αυτής τέχνης.
Ο Δημήτρης Γούσης έχει τον Υαλοχώρο, στην οδό Θεσσαλονίκης 189, Αθήνα (κοντά στον ηλεκτρικό σταθμό Πετραλώνων) από το 1998. Ο Υαλοχώρος είναι Ιδιωτικό Εργαστήρι Ελευθέρων Σπουδών Γυαλιού. Ταυτόχρονα υπάρχει ένα εμπορικό κατάστημα όπου μπορεί κανείς να βρει ό,τι έχει σχέση με το καλλιτεχνικό γυαλί όπως οπαλίνες, εργαλεία, αναλώσιμα, βιβλία…
Για μαθήματα, υλικά και ενημέρωση πάνω στον υπέροχο κόσμο του βιτρώ, μπορείτε να απευθυνθείτε:
Τηλέφωνο/ Fax: 210 3469210
Κινητό: 6972 052923 – 6984222277
e-mail: info@yalohoros.gr
gusis@otenet.gr
