από την Λίλιαν Σίμου.
Πρόκειται για ένα από τα πιο μυστηριώδη πρόσωπα της παγκόσμιας ιστορίας. Ο άνθρωπος με τη σιδερένια μάσκα, έχει περάσει στην ιστορία ως ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα όλων των εποχών και ως μια από τις τραγικότερες μορφές φυλακισμένων , αφού πέρασε ολόκληρη τη ζωή του κρατούμενος στις γαλλικές φυλακές του 17ου αιώνα, φορώντας στο πρόσωπό του μια σιδερένια μάσκα.
Πέθανε στις 19 Νοεμβρίου 1703 και η ιστορία εμπλέκεται με τον μύθο και τη μυθοπλασία… Έγινε όμως έμπνευση για τον Αλέξανδρο Δουμά, για το τρίτο μέρος της τριλογίας του των «Τριών Σωματοφυλάκων».
Από την ιστορία στον μύθο…και στο μυθιστόρημα.
Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά για τον θρυλικό κρατούμενο γίνεται από τον Βολταίρο, στο έργο του “Ο αιώνας του Λουδοβίκου του 14ου”(Le siecle de Louis XIV), και περιγράφει την περίοδο όπου ο ίδιος ήταν φυλακισμένος στην Βαστίλη το 1717 και εκεί άκουσε την ιστορία του μυστηριώδη κρατουμένου από ανθρώπους, που υποτίθεται, ότι τον είχαν δει. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ο μυστηριώδης φυλακισμένος φορούσε μία σιδερένια μάσκα, και ήταν μόνιμα απομονωμένος από τους άλλους φυλακισμένους.
Η ακριβής χρονολογία φυλάκισης του αγνώστου δεν είναι γνωστή. Τοποθετείται στη δεκαετία του 1660. Ο Βολταίρος αναφέρει πώς φυλακίστηκε το 1661, όμως πιθανότερη χρονολογία θεωρείται το 1669. Τόπος κράτησής του εκείνη την εποχή είναι το φρούριο Pignerol, κοντά στις Άλπεις, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1681. Με πολλές μεταγωγές, φθάνει στον τελευταίο του σταθμό, στη Βαστίλη το 1698.
Η κατάληψη της Βαστίλης από τον λαό το 1789, δίνει το τελευταίο ιστορικό στοιχείο για την υπόθεση. Στο ημερολόγιο της φυλακής ανακαλύφθηκε μια εγγραφή του θανάτου ενός φυλακισμένου από τον υποδιοικητή της φυλακής Etienne de Junca (1703), με την αναφορά ότι επρόκειτο για το φυλακισμένο με τη βελούδινη μάσκα. Αναφέρεται επίσης η ταφή του στο νεκροταφείο Saint Paul, το όνομα του πιστοποιητικού θανάτου και το όνομα της επιτύμβιας επιγραφής (Marchioly και M. de Marciel αντίστοιχα).
Αναφορές για τον άτυχο φυλακισμένο, μπορεί κανείς να συναντήσει σε βιβλία της εποχής, όπως το αγνώστου συγγραφέως «Le mémoire secret pour servir a l’ histoire de la Percy», κείμενα του Frederic-Melchior Grimm την εποχή της επαναστάσεως και το ημερολόγιο του Etienne de Junca, υποδιοικητή της Βαστίλης την εποχή του θανάτου του φυλακισμένου.
Κατά τον Αλέξανδρο Δουμά, κρατούμενος ήταν ο δίδυμος αδερφός του βασιλιά Λουδοβίκου του 14ου. Αυτό δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ, κάτι που εξηγείται στο μυθιστόρημα του Δουμά, αν όντως οι μαρτυρίες ήταν αληθινές.
‘Ενας Αμερικανός ερευνητής όμως, ο John Noone, υποστήριξε πως o άνθρωπος πίσω από τη σιδερένια μάσκα ήταν ο Eustache d’ Auger, ένας Γάλλος ευγενής που φυλακίστηκε λόγω της εμπλοκής του στις ίντριγκες της γαλλικής αυλής. Γνώστης ενός σημαντικού μυστικού που θα έφερνε μεγάλη πολιτική κρίση με την αποκάλυψή του, περιορίστηκε με τον σκληρό αυτό τρόπο, εφ’ όρου ζωής. Κατά την άποψη του ερευνητή, η μάσκα ήταν από μαύρο ύφασμα και τη φορούσε στις μεταγωγές του από τη μία φυλακή στην άλλη.
Πλούσια είναι και η σύγχρονη βιβλιογραφία πάνω στο θέμα, καθώς η ιστορική έρευνα για τον προσδιορισμό της ταυτότητας του φυλακισμένου αποτέλεσε και αποτελεί ένα δημοφιλές ακαδημαϊκό αντικείμενο.
Η γενική εικόνα που σχηματίζεται μέσα από αυτές τις πηγές περιγράφει τον άγνωστο φυλακισμένο ως ένα άνδρα ψηλό, με καλούς τρόπους και ηλικίας, την εποχή του θανάτου του (1703), ανάμεσα στα 45 και 60. Φαίνεται πιθανότερο ο άνδρας να πέθανε κοντά στα 60, καθώς οι αναφορές της 2ης μεταγωγής του (1781, Pignerol-Exiles) αφορούν ένα ώριμο και όχι νεαρό άνδρα. Υπεύθυνος σε κάθε μεταγωγή και φυλακή ήταν ο ίδιος διοικητής, Saint Mars, ο οποίος διατηρούσε επαφή με τον ίδιο τον βασιλιά Louis XIV . Η εντολή ήταν να μην επικοινωνήσει ποτέ προφορικά ή γραπτά με άλλους, ακόμη και με τους δεσμοφύλακές του, αλλά να του φέρονται με σεβασμό.
Ο μυστηριώδης άτυχος άντρας πέθανε κι ενταφιάστηκε στις 19 Νοεμβρίου του 1703 στο νεκροταφείο Saint Paul της Βαστίλης, όπου είχε περάσει τα τελευταία 40 περίπου χρόνια της ζωής του στη φυλακή.
Τα γραπτά του Βολταίρου και του Δουμά, απαθανάτισαν την ιστορία του ανθρώπου αυτού, και έμεινε γνωστός με το όνομα «ο άνθρωπος με το σιδηρούν προσωπείο».
Απορίες και προβληματισμοί πάνω στην ταυτότητα…
Η απορία τίθεται στο θέμα της μάσκας. Για να πρέπει να καλυφτεί το πρόσωπο του φυλακισμένου, θα ήταν ιδιαίτερα γνωστό. Εκείνη την εποχή, ελάχιστα πρόσωπα ήταν τόσο γνωστά και αναγνωρίσιμα. Ακόμη κι αν δεχτούμε την εκδοχή να γνώριζε ένα μυστικό, τι μυστικό ήταν αυτό που θεωρήθηκε επικίνδυνο για σαράντα χρόνια; Και για ποιο λόγο ο απόλυτος μονάρχης που υποστήριζε «το κράτος είμαι εγώ» δηλώνοντας μία μοναδική έπαρση εξουσίας στην ιστορία, δεν διάλεξε απλά να σκοτώσει τον κάτοχο του μυστικού ώστε να εξασφαλίσει τη σιωπή του;
Η εκδοχή του Δουμά (που ανέπτυξε την πρώτη πληροφόρηση του Βολταίρου) έχει μία λογική. Σύμφωνα με αυτή ο μυστηριώδης κρατούμενος δεν είναι άλλος από το δίδυμο αδερφό του Louis XIV. Μετά τη γέννησή τους, το ένα από τα δίδυμα απομακρύνθηκε και κρατήθηκε κρυφό ώστε να μην περιπλέκει η διαδοχή. Έτσι εξηγείται απόλυτα και η μάσκα, καθώς το πρόσωπο του κρατουμένου έμοιαζε με το πιο γνωστό πρόσωπο της εποχής, αυτό του «Βασιλιά Ήλιου».
Μια παραλλαγή αυτής της ιστορίας υποστηρίζει ότι επρόκειτο για μεγαλύτερο και όχι δίδυμο αδερφό του Louis XIV, αλλά με πατέρα το δούκα του Buckingham.
Όσοι έχουν αντίθετη άποψη όμως θεωρούν πως ο σκληρή διακυβέρνηση του βασιλιά, μπορούσε να δικαιολογήσει την δολοφονία του φυλακισμένου, αν ήταν αδελφός και πιθανός σφετεριστής του θρόνου, αντί να τον κρατά δέσμιο. Επίσης, οι διαστάσεις ήταν διαφορετικές, ο φυλακισμένος ήταν ψηλός άντρας, ενώ ο βασιλιάς πολύ κοντός.
Περισσότερο πιθανός φαίνεται να είναι ο Eustache d’ Auger, ένας ευγενής χωρίς μεγάλη δύναμη, που φυλακίστηκε κατ’ άλλους για τελετές μαύρης μαγείας, κατ’ άλλους γιατί ήταν γνώστης ενός σημαντικού μυστικού.
Παντού συνόδευε τον φυλακισμένο ο διοικητής Saint Mars, που όμως σκιαγραφείται ως άνθρωπος περιορισμένων ικανοτήτων, μεγάλων όμως φιλοδοξιών. Η σημαντική έρευνα του J. Noone, στο βιβλίο του «The man behind the iron mask», αναφέρει πως ο d’ Auger φορούσε την άλλοτε μεταλλική και κυρίως βελούδινη μάσκα, πολύ σπάνια, κυρίως κατά τη διάρκεια των μεταγωγών από φυλακή σε φυλακή. Η χρήση της μάσκας ήταν επινόηση του Saint Mars και δε σχετιζόταν με τον εγκλεισμό του κρατουμένου και τους λόγους που τον προκάλεσαν.
Ο Saint Mars είχε την «τύχη» να έχει υπό την ευθύνη του στο Pignerol δύο σημαντικά πρόσωπα, τους Fouquet και de Lauzun. Όμως με το θάνατο του ενός (1680) και την αποφυλάκιση του δευτέρου (1681) ένιωσε πώς έχανε το ενδιαφέρον της αυλής και των ανώτερων στρωμάτων της Γαλλικής κοινωνίας. Προσπάθησε λοιπόν να χρησιμοποιήσει τον d’ Auger για να δημιουργήσει ένα μύθο. Το μύθο ενός σημαντικού πολιτικού κρατουμένου τον οποίον το κράτος και ο βασιλιάς είχαν εμπιστευθεί αποκλειστικά σε αυτόν. Με τον τρόπο αυτό προσπάθησε να ισχυροποιήσει τη θέση του στην διοίκηση.
Ο άτυχος φυλακισμένος είναι και παραμένει ένα από τα άλυτα μυστήρια της ιστορίας… με τον μύθο να εμπλέκεται με την φαντασία και να δίνει τροφή για άπειρες υποθέσεις…
