Από την Ισμήνη Χαρίλα
Στις 13 Ιανουαρίου 1898 δημοσιεύτηκε στο πρωτοσέλιδο της καθημερινής εφημερίδας «Η Αυγή» (L’ Aurore) του Ζώρζ Κλεμανσώ, η πασίγνωστη επιστολή του Εμίλ Ζολά, με τίτλο «Κατηγορώ» (J’ accuse), προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Φελίξ Φωρ, που προκάλεσε αναταράξεις στην πολιτική ζωή της Γαλλίας.
Αφορμή της επιστολής υπήρξε η υπόθεση του Γαλλοεβραίου λοχαγού Άλφρεντ Ντρέιφους που καταδικάστηκε άδικα για κατασκοπεία και προδοσία της χώρας του και έγινε ο πρωταγωνιστής σε ένα από τα μεγαλύτερα περιστατικά δικαστικής πλάνης της ιστορίας που ταλάνισε τις αρμόδιες αρχές και τους εμπλεκόμενους περίπου δώδεκα συναπτά έτη.
Το εν λόγω ζήτημα είχε ξεκινήσει τέσσερα χρόνια νωρίτερα από τη δημοσίευση της ανοιχτής επιστολής του Εμίλ Ζολά, όταν η γαλλική αντικατασκοπεία, καλυπτόμενη από τη βιτρίνα της «Υπηρεσίας Στατιστικής» τελούσε υπό τη διοίκηση του Γάλλου συνταγματάρχη Σαντέρ και στη γερμανική πρεσβεία υπηρετούσε ως στρατιωτικός ακόλουθος ο συνταγματάρχης Μαξιμιλιανός Σβάρτσκοππεν.
Ο τελευταίος αντλούσε λοιπόν τις πληροφορίες του από υπαλλήλους του γαλλικού υπουργείου των στρατιωτικών, ενώ αντίστοιχα τα μέλη της γαλλικής αντικατασκοπείας από άτομα που υπηρετούσαν στη Γερμανική Πρεσβεία.
Ανάμεσα σ’ αυτά ήταν η καθαρίστρια της πρεσβείας, η μαντάμ Μπαστιάν, η οποία τον Σεπτέμβριο του 1894 παρέδωσε στην «Υπηρεσία Στατιστικής» μια ανυπόγραφη επιστολή (ένα μπορντερώ) που απευθυνόταν στον Σβάρτσκοππεν και ανέφερε ότι θα αποστέλλονταν πληροφορίες για απόρρητα στρατιωτικά θέματα της Γαλλίας.
Όπως ήταν φυσικό, οι Γάλλοι αντέδρασαν αμέσως και έσπευσαν να ανακαλύψουν τον προδότη, δίνοντας όμως μεγαλύτερη σημασία στην κατάδειξη του ενόχου, παρά στην επιβεβαίωση της πράξης του.
Έτσι, παρόλο που δεν υπήρχαν αδιάσειστες αποδείξεις, το Γενικό Επιτελείο βασίστηκε κυρίως στις γραφολογικές ομοιότητες της επιστολής και συνέλαβε στις 15 Οκτωβρίου 1894 τον λοχαγό Άλφρεντ Ντρέιφους, ο οποίος – εξαιτίας της παρέμβασης του υπουργού των Στρατιωτικών, του στρατηγού Μερσιέ – καταδικάστηκε σε καθαίρεση του βαθμού του και ισόβια κάθειρξη σε απομόνωση στο στρατιωτικό φρούριο στο Νησί του Διαβόλου στη Γαλλική Γουιάνα.
Σε συνέχεια της καταδίκης του, ο Ντρέιφους μεταφέρθηκε στις 13 Απριλίου 1895 στον τόπο της κάθειρξής του, αλλά τον Μάρτιο του 1896, η μαντάμ Μπαστιάν έστειλε στον νέο διευθυντή της «Υπηρεσίας Στατιστικής», τον αντισυνταγματάρχη Ζωρζ Πικάρ, ένα δεύτερο «μπορντερώ» που έφερε τον ίδιο γραφικό χαρακτήρα με το προηγούμενο και αποδείκνυε ότι ο αληθινός προδότης δεν ήταν ο Ντρέιφους, αλλά ο ταγματάρχης Φέρντιναντ Εστερχάζι.
Υπό τη σκιά της αποκάλυψης, οι εμπλεκόμενοι της υπόθεσης Ντρέιφους έσπευσαν να καλύψουν τα γεγονότα και έτσι ο Πικάρ έλαβε δυσμενή μετάθεση στην Τυνησία, ενώ ο Εστερχάζι αθωώθηκε από το στρατοδικείο και ο Ντρέιφους παρέμεινε φυλακισμένος.
Παρά τις προσπάθειες αποσιώπησης όμως, η υπόθεση είχε λάβει ήδη μεγάλες διαστάσεις και υπήρχαν φωνές που ζητούσαν πλέον τη δικαίωση του Ντρέιφους.
Ανάμεσα σε αυτές συγκαταλεγόταν επομένως εκείνη του Εμίλ Ζολά, ο οποίος στη δημοσιευθείσα επιστολή του προς τον Φωρ, προχώρησε αρχικά σε μια παράθεση και ανάλυση των γεγονότων και εν συνεχεία απεύθυνε ένα δριμύ Κατηγορώ, αφού, όπως διευκρίνισε «το χρέος του ήταν να μιλήσει, γιατί δεν ήθελε να είναι συνένοχος και οι νύχτες του θα στοιχειώνονταν από το φάντασμα του αθώου που πλήρωνε για ένα έγκλημα που δεν διέπραξε».
Ο Γάλλος λογοτέχνης συνεπώς κατηγόρησε τόσο στους στρατιωτικούς, όσο και τους γραφολόγους, αλλά και το γραφείο Τύπου του Στρατού που καταδίκασαν δίχως απτές αποδείξεις τον Ντρέιφους, αθώωσαν τον Εστερχάζι και δεν μερίμνησαν για την αποκατάσταση της Δικαιοσύνης.
«Δεν μπορεί να αθωωθεί ο Ντρέιφους, αν δεν κριθεί ένοχη η στρατιωτική ηγεσία», ανέφερε στο κείμενό του και ζήτησε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας να παρέμβει θεωρώντας ότι η αλήθεια λάμπει πάντα, αφού όσο και να προσπαθούν κάποιοι να την αποκρύψουν, θάβοντάς τη στο χώμα, εκείνη διαθέτει τεράστια δύναμη και βγαίνει στο φως.
Όπως ήταν αναμενόμενο, το «Κατηγορώ» του Ζολά ταρακούνησε τα νερά και το συγκεκριμένο τεύχος της εφημερίδας πούλησε 300.000 αντίτυπα αντί των 30.000 που ήταν το συνηθισμένο.
Τις επόμενες ημέρες η Κυβέρνηση, υπό την πίεση των αντιδράσεων των εθνικιστών και των αντισημιτών, ξεκίνησε δικαστική διαμάχη με τον Ζολά και την εφημερίδα και τελικά ο μεν λογοτέχνης καταδικάστηκε σε έναν χρόνο φυλάκισης και πρόστιμο 3.000 φράγκων, ενώ ο αρχισυντάκτης Αλεξάντρ Πέρρενξ σε τέσσερις μήνες φυλάκισης και αντίστοιχο πρόστιμο.
Όταν τον Αύγουστο του 1898, αποκαλύφθηκε ότι ο συνταγματάρχης Ζοζέφ Ανρί είχε πλαστογραφήσει την επιστολή που οδήγησε στην καταδίκη του Ντρέιφους, ο πρώτος αυτοκτόνησε, ενώ ο Εστερχάζι διέφυγε στο Λονδίνο και η Κυβέρνηση αναγκάστηκε εντέλει να ζητήσει από το Εφετείο να προχωρήσει στην αναθεώρηση της δίκης του Ντρέιφους, η οποία ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1899 και οδήγησε στην πτώση της Κυβέρνησης εξαιτίας της αντιπαράθεσης ανάμεσα στους υπέρμαχους και τους αντιδρώντες σε αυτήν. Ο Ντρέιφους κρίθηκε εκ νέου ένοχος, αλλά με ελαφρυντικά και δέκα ημέρες αργότερα από το πέρας της δίκης, ο νέος Γάλλος Πρόεδρος, ο Εμίλ Λουμπέ του απένειμε χάρη.
Ωστόσο, ο Ντρέιφους συνέχισε να αγωνίζεται για να αποδείξει την αθωότητά του και τελικά τα κατάφερε με νέα προσφυγή του στο Εφετείο τον Ιούλιο του 1906, ενώ πέτυχε ταυτόχρονα και την απαλλαγή του από όλες τις καταδίκες του και την αποκατάστασή του με νόμο που ψήφισε η Βουλή.
Στις 22 του ίδιου μήνα, του απονεμήθηκε το μετάλλιο της Λεγεώνας της Τιμής και ο Ντρέιφους επανήλθε στον Στρατό, ύστερα από μια αργή και βασανιστική περίοδο δώδεκα ετών που τον ανέδειξε σε σύμβολο των πρώτων αντισημιτικών εκδηλώσεων, αλλά και σ’ έναν άνθρωπο για τον οποίο οι υπηρετούντες τη Δικαιοσύνη έκλεισαν τα μάτια και τα αυτιά τους στην αθωότητά του.
Έναν άνθρωπο συνάμα που κατάφερε να ξανακερδίσει τη ζωή του, επειδή κάποιοι, όπως ο Εμίλ Ζολά και ο Κλεμανσώ, τόλμησαν να σταθούν στο πλάι του και να αντιτεθούν στο Σύστημα και το κατεστημένο που δεν ακολουθούσαν τον δρόμο της νομιμότητας, της διαφάνειας και της αλήθειας, όπως όφειλαν.
Πηγές:
https://histoire-image.org
https://wikipedia.org
Encyclopaedia Britannica
https://www.jewishvirtuallibrary.org
https://www.lefigaro.fr
https://www.theguardian.com
