ΒΙΡΓΙΝΙΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ «Η ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΣΚΟΤΕΙΝΟΥ ΠΗΓΑΔΙΟΥ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΕΙ ΣΕ ΜΙΑ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ Ή ΕΝ ΔΥΝΑΜΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ».

Από την Ισμήνη Χαρίλα

Νίκη, Εριφύλη και Μπουρτσίν. Τρία κορίτσια, τρεις παιδικές φίλες που μεγάλωσαν και ωρίμασαν στη σκιά ενός τρομερού μυστικού που τις ένωσε αέναα με τον όρκο της σιωπής, της αλληλοπροστασίας και του πόθου της λήθης των γεγονότων που τις στιγμάτισαν.

Η ζωή όμως δεν τους επιτρέπει να ξεχάσουν. Ο κύκλος του αίματος που άνοιξε κάποτε, διεκδικεί να ολοκληρώσει την πορεία του και οι τρεις γυναίκες βρίσκονται εγκλωβισμένες σε μια καλοστημένη παγίδα θανάτου από την οποία αγωνίζονται να ξεφύγουν.

Η προαναφερθείσα σύνοψη είναι η κεντρική ιδέα του «Σκοτεινού Πηγαδιού», της νουβέλας που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις 24γράμματα και αποτελεί την πρώτη συγγραφική προσπάθεια της Βιργινίας Γρηγοριάδου.

Με λόγο μεστό και περιεκτικό, αλλά και γρήγορες εναλλαγές, η δημιουργός παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό μια ιστορία που στηρίζεται μεν στις αρχές του αστυνομικού αφηγηματικού είδους, αλλά συνδέει νοηματικά και το κοινωνικό μυθιστόρημα θέτοντας φιλοσοφικούς προβληματισμούς αναφορικά με την υπαρξιστική θεώρηση της ζωής και της ευθύνης.

Η συγγραφέας συνομιλεί σήμερα με το Writer’s Gang.

WG: Κυρία Γρηγοριάδου, «Το Σκοτεινό Πηγάδι» είναι το πρώτο σας βιβλίο που εκδίδεται. Ποια είναι τα συναισθήματά σας, ποιες οι προσδοκίες σας και ποιους καρπούς έχετε αποκομίσει από την εμπειρία σας μέχρι σήμερα;

Καλησπέρα κυρία Χαρίλα. Σας ευχαριστώ θερμά για τη φιλοξενία στο My Writer’s Gang!

Όταν κράτησα το βιβλίο για πρώτη φορά στα χέρια μου, ομολογώ ότι μου πήρε κάποια λεπτά προκειμένου να συνειδητοποιήσω ότι η ιστορία που είχα πλάσει, είχε αποκτήσει πλέον μορφή και ήταν έτοιμη να ξεκινήσει το ταξίδι της. Μεγάλη ικανοποίηση, χαρά και συγκίνηση. Ένα όνειρό μου υλοποιήθηκε.

Ποιες είναι οι προσδοκίες μου σε σχέση με την πορεία του βιβλίου; Θέλω να δώσω χρόνο στο «Σκοτεινό Πηγάδι» να ταξιδέψει όσο πιο μακριά γίνεται, να ψυχαγωγήσει, να συγκινήσει, να προβληματίσει. Θα κάνω, λοιπόν, ότι μπορώ προκειμένου να το γνωρίσουν οι φίλοι αναγνώστες.

Από την εμπειρία αυτή μέχρι σήμερα κέρδισα ουσιαστικά τρία πράγματα. Χωρίς τη μεγάλη μου επιθυμία να εκδοθεί το βιβλίο, χωρίς την Ιθάκη αυτή, δε θα έβγαινα στον δρόμο. Αυτή η συγκεκριμένη Ιθάκη, μου έδωσε το ωραίο ταξίδι. Τα μεγαλύτερα κέρδη ήταν το ταξίδι και ο προορισμός, πιο απλά η εμπειρία που αποκόμισα από τη μέχρι σήμερα διαδρομή, αλλά και το αποτέλεσμα της, δηλαδή η έκδοση του βιβλίου, η επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου. Αυτό αποδεικνύει ότι πρέπει να τολμάμε, να κυνηγάμε τα όνειρά μας, να μη διστάζουμε, να μη φοβόμαστε την αποτυχία. Αν δεν τολμήσουμε είμαστε ήδη χαμένοι. Το τρίτο σημαντικό που κέρδισα μέσα από αυτή τη διαδικασία είναι η αγάπη που δέχθηκα από τους φίλους, τους συγγενείς, τους παλιούς συναδέλφους, τους συμφοιτητές μου, τους συμμαθητές μου, που αγκάλιασαν την προσπάθεια αυτή και μαζί της κι εμένα. Τόση αγάπη δεν ήξερα ότι υπάρχει εκεί έξω και τους ευχαριστώ όλους από τα βάθη της καρδιάς μου γι’ αυτό.

WG: Ήταν εύκολο το ταξίδι από την επιθυμία έκδοσης του πονήματός σας μέχρι την υλοποίησή της;

Η έκδοση του σκοτεινού πηγαδιού ήταν για μένα ένα στοίχημα… Ένα στοίχημα που είχα βάλει με τον εαυτό μου. Από τη στιγμή που ολοκλήρωσα τη συγγραφή της νουβέλας μου, ήθελα να ανακαλύψω βήμα – βήμα τη διαδικασία της έκδοσης ενός βιβλίου. Δεν είχα κάποια σχέση με τον χώρο των εκδόσεων, δεν είχα κάποιον γνωστό σε εκδοτικό οίκο, ούτε κάποιον λογοτέχνη στο οικογενειακό ή φιλικό μου περιβάλλον. Οπότε έπρεπε να τ’ ανακαλύψω όλα μόνη μου από την αρχή. Οπλισμένη, λοιπόν με υπομονή, έψαξα πως γίνεται η κατοχύρωση των πνευματικών δικαιωμάτων, ποιοι οι τρόποι έκδοσης ενός βιβλίου και στη συνέχεια απευθύνθηκα σε κάποιους εκδοτικούς οίκους προκειμένου να αξιολογήσουν το έργο μου. Οι απαντήσεις που δέχθηκα ήταν θετικές και ενθαρρυντικές, μέχρι που κατέληξα στη συνεργασία με τις εκδόσεις 24γραμματα, η οποία μέχρι σήμερα είναι εξαιρετική. Οπότε σίγουρα το ταξίδι αυτό δεν ήταν ούτε εύκολο, ούτε σύντομο, ήταν όμως συναρπαστικό και μέσα από αυτό βγήκα πιο έμπειρη, πιο δυνατή και σίγουρα πιο αισιόδοξη.

WG: Ποιοι ήταν οι λόγοι που σας οδήγησαν στην επιλογή του αστυνομικού μυθιστορήματος;

Είμαι λάτρης της αστυνομικής λογοτεχνίας. Πάντα, από μικρή, όταν διάβαζα αστυνομικά μυθιστορήματα, προσπαθούσα να μπω στη θέση του ντεντέκτιβ. Διάβαζα και ξαναδιάβαζα τα πρώτα κεφάλαια. Ορισμένες φορές κρατούσα σημειώσεις και προσπαθούσα να λύσω τους γρίφους, να λύσω το μυστήριο, πριν αποκαλύψει τη λύση ο συγγραφέας. Το έβλεπα σαν παιχνίδι. Αγαπημένη μου συγγραφέας η Άγκαθα Κρίστι. Η Άγκαθα πέραν της ικανότητάς της να μεταφέρει τον αναγνώστη στην ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής, μου αρέσει γιατί με δυσκολεύει περισσότερο από τους υπόλοιπους κορυφαίους συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων να βρω τη λύση, να εξιχνιάσω το μυστήριο, καθώς, παρόλο που διαρκώς διασκορπίζει στοιχεία, τα αφήνει με έναν επιδέξιο τρόπο να περνούν απαρατήρητα. Έτσι ο αναγνώστης αποπροσανατολίζεται. Οπότε σίγουρα έχοντας διαβάσει πάρα πολλά βιβλία της, έχω επηρεαστεί ως έναν βαθμό από εκείνη. Δε νομίζω όμως ότι είναι μόνο αυτό. Ίσως ξεκίνησα τη συγγραφική μου πορεία από το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος γιατί είναι κάπως πιο κοντινό στη λογική της επιστημονικής συγγραφής, με την οποία ασχολούμαι τα τελευταία περίπου πέντε χρόνια. Ουσιαστικά και στις δύο περιπτώσεις καλούμαστε να δημιουργήσουμε και να λύσουμε γρίφους.   

WG: Στη διδακτορική σας διατριβή έχετε ερευνήσει την έννοια της ομοιότητας μεταξύ επιστημονικών μοντέλων και φυσικής πραγματικότητας στον επιστημολογικό στοχασμό της Susan G. Sterrett. Υπάρχουν στοιχεία της έρευνάς σας που σας επηρέασαν στη συγγραφή του «Σκοτεινού Πηγαδιού»;

Η συγγραφή του «Σκοτεινού Πηγαδιού» ήταν ουσιαστικά η ανάπαυλα ανάμεσα στη συγγραφή των κεφαλαίων της διδακτορικής μου διατριβής. Όταν είχα την ανάγκη να γράψω κάπως πιο ελεύθερα, ξέκλεβα λίγο χρόνο και έγραφα την ιστορία μου. Ωστόσο, η λογική διεργασία που προηγείται της συγγραφής στην περίπτωση μου είναι ίδια και στα επιστημονικά και στα λογοτεχνικά κείμενα. Στην αρχή πάντα με προβληματίζει ένα θέμα έντονα, στη συνέχεια ακολουθούν πολλά ερωτήματα επί του θέματος, τέλος διαμορφώνεται ένα κεντρικό ερώτημα, στο οποίο προσπαθώ να απαντήσω μέσα στο κείμενό μου, στην περίπτωση της επιστήμης με επιχειρήματα, στην περίπτωση της λογοτεχνίας με συμβολισμούς, πιο ελεύθερα.

Πράγματι στη διατριβή μου ασχολήθηκα με την έννοια της ομοιότητας μεταξύ επιστημονικών μοντέλων και φυσικής πραγματικότητας με επίκεντρο τη θεωρία της Sterrett, μίας σύγχρονης φιλοσόφου της επιστήμης. Η ομοιότητα παίζει σημαντικό ρόλο στην επιστήμη, στην τέχνη γενικότερα και στη λογοτεχνία στην προκειμένη περίπτωση. Οπότε και κατά τη συγγραφή βιβλίου αξιοποίησα την ομοιότητα. Όταν άρχισε να διαμορφώνεται η κεντρική ιδέα της ιστορίας, είχα στο μυαλό μου μια κατάσταση περιοριστική, μια φυλακή άσχημων συναισθημάτων, σκέψεων ή καταστάσεων, δηλαδή την κατάσταση που βιώνουν οι τρεις ηρωίδες στο βιβλίο, και τη συνέδεσα με την ιδέα ενός σκοτεινού πηγαδιού, την προσομοίασα θα μπορούσαμε να πούμε με αυτή την ιδέα. Η ιδέα λοιπόν του σκοτεινού πηγαδιού αντιστοιχεί σε μια φανταστική κατάσταση που παρουσιάζει ομοιότητες με πραγματικές ή εν δυνάμει πραγματικές καταστάσεις. Στην περίπτωση του βιβλίου βέβαια τοποθετούμαστε στον κόσμο της λογοτεχνίας και όχι της επιστήμης, οπότε εδώ η ομοιότητα αξιοποιήθηκε με σκοπό τον συμβολισμό και όχι την αναπαράσταση, όπως χρησιμοποιείται για παράδειγμα σε αρκετές περιπτώσεις επιστημονικής μοντελοποίησης.

WG: Στο έργο, ένας από τους ήρωες σχολιάζει ότι «Αν η ελευθερία του ονείρου είναι μια φορά δύσκολη, η πραγματική ελευθερία είναι δέκα φορές πιο δύσκολη». Στην εποχή μας είναι τελικά ελεύθερος ο άνθρωπος να επιλέξει τον δρόμο του εφόσον το θελήσει;

Στην εποχή μας, κατά τη γνώμη μου, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να ονειρευτεί τον δρόμο του και να μπει σε μια διαδικασία αέναου αγώνα διεκδίκησης της πραγματικής ελευθερίας, η οποία είναι μεν πολύ δύσκολο να επιτευχθεί, όχι όμως ακατόρθωτο. Στην αρχή ο καθένας, εφόσον το επιθυμεί, μπορεί να ξεκινήσει αυτή τη διαδικασία μόνος του και να τη συνεχίσει μαζί με άλλους, συλλογικά, αυξάνοντας τοιουτοτρόπως τις πιθανότητες κατάκτησης ενός σημαντικού βαθμού ελευθερίας. Όπως λέω και στο βιβλίο: «Ένα κλαράκι μόνο του σπάει πιο εύκολα από δύο ή τρία μαζί… ενώ ένα μάτσο από πολλά κλαδιά είναι ικανό να ματώσει τα χέρια εκείνου που θα προσπαθήσει να το τσακίσει».

WG: Έχετε σχολιάσει σε συνέντευξή σας ότι θαυμάζετε την Άγκαθα Κρίστι. Το τελευταίο διάστημα διαβάζουμε δημοσιεύματα που αναφέρουν πως έγιναν αλλαγές σε αρκετά μυθιστορήματά της προκειμένου να αφαιρεθούν κάποιες λέξεις που αντικρούουν στην έννοια της πολιτικής ορθότητας. Η ίδια αντιμετώπιση υπήρξε και με έργα άλλων δημιουργών. Ως επιστήμονας και ερευνήτρια της Φιλοσοφίας και της Ιστορίας, θεωρείτε ότι είναι ορθή η τάση αλλαγής του παρελθόντος και η διαγραφή / μετατροπή εικόνων που, ακόμη κι αν είναι αρνητικές, αποτυπώνουν γεγονότα που διδάσκουν την αποφυγή τους; Τελικά η ανθρωπότητα διαγράφει ό,τι έζησε ή αρνείται ό,τι συνέβη;

Το παρελθόν δεν μπορεί να αλλάξει. Δεν μπορούμε να το αλλάξουμε και δεν έχουμε το δικαίωμα, κατά τη γνώμη μου, να προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε. Μπορούμε όμως και σε ορισμένες περιπτώσεις οφείλουμε να αναθεωρήσουμε τον τρόπο με τον οποίον βλέπουμε, αντιλαμβανόμαστε ή ερμηνεύουμε το παρελθόν. Πιο απλά μπορούμε να δούμε το παρελθόν χωρίς χρωματιστά γυαλιά, με καθαρό βλέμμα, απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις, προσωπικές πεποιθήσεις και συναισθηματική φόρτιση, διερευνώντας ταυτόχρονα τα ιστορικά πλαίσια μέσα στα οποία για παράδειγμα δημιουργήθηκε ένα λογοτεχνικό έργο. Αυτός ίσως είναι ο πιο ασφαλής τρόπος να μείνουμε στην ουσία του πράγματος, στη λογοτεχνική αξία του ίδιου του έργου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση που αναφέρεστε, δηλαδή στις αλλαγές σε κάποια μυθιστορήματά της Άγκαθα, και όχι μόνο, που έγιναν προκειμένου να αφαιρεθούν ή να τροποποιηθούν κάποιες λέξεις ή φράσεις που αντικρούουν στην έννοια της πολιτικής ορθότητας, θα πρέπει να έχουμε ως γνώμονα κάτι πολύ σημαντικό. Αυτό δεν είναι άλλο από το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν τα συγκεκριμένα έργα.

Ένα από αυτά που παρέχει η ιστορία της λογοτεχνίας είναι η δυνατότητα περιγραφής, παρουσίασης και ενίσχυσης της κατανόησης των ιστορικών πλαισίων μέσα στα οποία εμφανίστηκαν και εξελίχθηκαν συγκεκριμένες σχολές και δημιουργήθηκαν λογοτεχνικά έργα. Δεν συμβάλλει απλά στην καταγραφή συγγραφέων ή των λογοτεχνικών κειμένων, αλλά τοποθετεί τις λογοτεχνικές σχολές, τα ρεύματα, τους συγγραφείς και τα έργα σε συγκεκριμένα ιστορικά πλαίσια που διαμορφώνονται από διάφορες συνθήκες κοινωνικές, πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές, εκπαιδευτικές και συνθήκες σχετικές γενικότερα με τη διανοητική δραστηριότητα της κάθε περιόδου. Κατ’ επέκταση η ιστορία συμβάλλει στην κατανόηση των έργων μέσα σε αυτά τα συγκεκριμένα πλαίσια. Επίσης, η λογοτεχνία αποτελεί και η ίδια ιστορική πηγή και δεν πρέπει να την αλλάζουμε διότι μαζί μ’ αυτήν αλλάζουμε και την ιστορία ως έναν βαθμό. Τέλος δε θα πρέπει να παραβλέψουμε και το ζήτημα του σεβασμού στον δημιουργό. Να σχολιάσουμε ή να (κατά)κρίνουμε ακόμα τις γλωσσικές, εκφραστικές, υφολογικές επιλογές ή τις απόψεις του δημιουργού έχουμε κάθε δικαίωμα να το κάνουμε. Έχουμε, όμως, το δικαίωμα να επέμβουμε στο έργο ενός δημιουργού και να το αλλάξουμε; Εάν επρόκειτο για πίνακα ζωγραφικής τι θα κάναμε; Θα αλλάζαμε τον πίνακα; Θα σβήναμε ή θα τροποποιούσαμε σκίτσα ή χρώματα; Δεν είναι μια μορφή ιεροσυλίας αυτή, ειδικά όταν έχει μπει στο στόχαστρο ένα ιερό τέρας όπως για παράδειγμα η Άγκαθα;

Και μου έρχεται τώρα ένας στίχος του Μανόλη Αναγνωστάκη:

Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις.

Να μην τις παίρνει ο άνεμος.

Νομίζω ότι και σε αυτή την περίπτωση ταιριάζει.

Για να καταλήξω, για τους προαναφερθέντες λόγους διαφωνώ απόλυτα με την οποιαδήποτε παρέμβαση στην πνευματική κληρονομιά οποιοδήποτε δημιουργού, ασχέτως με το εάν συμφωνώ ή όχι με τις απόψεις του. Πόσο μάλλον της αγαπημένης μου Άγκαθα. Να διευκρινίσω, όμως, ταυτόχρονα ότι σε καμία περίπτωση δεν αποδέχομαι την οποιαδήποτε διάκριση μεταξύ των ανθρώπων. Όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι ανεξάρτητα από τη γλώσσα, τη θρησκεία, τη φυλή, το φύλο, τη μόρφωση, την οικονομική κατάσταση, την κοινωνική τάξη και τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Οι άνθρωποι μπορεί να μην είναι ίδιοι, είναι όμως ίσοι και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζονται.

Η άποψη μου ως προς το συγκεκριμένο ζήτημα ταυτίζεται απόλυτα με τη φράση που έχει αποδοθεί σύμφωνα με πολλούς στον Βολταίρο ή σύμφωνα με άλλους στη βιογράφο του Έβελιν Μπίατρις Χολ: «Διαφωνώ με αυτό που λες αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες».

WG: Στο «Σκοτεινό Πηγάδι» τίθεται ο προβληματισμός για την εμπλοκή της Θείας Δίκης και του πεπρωμένου στην εξέλιξη των γεγονότων. Ποια είναι η δική σας άποψη; Πιστεύετε ότι υπάρχει ένα προδιαγραμμένο σχέδιο για κάθε άνθρωπο ή η πορεία της ζωής βασίζεται αποκλειστικά στις προσωπικές επιλογές;

Παρόλο που στο βιβλίο αφήνω το ζήτημα αυτό να αιωρείται ως έναν βαθμό, η άποψή μου επί του θέματος είναι ξεκάθαρη. Δεν πιστεύω στο πεπρωμένο, στη Θεία δίκη ή ότι υπάρχει προδιαγραμμένο σχέδιο για κάθε άνθρωπο. Αντίθετα πιστεύω ακράδαντα ότι η πορεία της ζωής βασίζεται αποκλειστικά στις προσωπικές επιλογές και στους χειρισμούς μας. Κοινώς η ζωή είναι μια παρτίδα σκάκι, στην οποία όμως τα πιόνια δεν είναι στημένα από την αρχή στις ίδιες θέσεις για όλους. Δεν ξεκινούν όλοι, δηλαδή, από το ίδιο σημείο. Ωστόσο, ο καθένας από εμάς μπορεί να πάρει το παιχνίδι στα χεριά του. Το μόνο που μπορεί να σταματήσει την παρτίδα αυτή είναι το τέλος, ο θάνατος. Μέχρι να έρθει αυτός οι καλοί παίκτες οφείλουν να είναι συγκεντρωμένοι, ψύχραιμοι και να σχεδιάζουν τις επόμενες κινήσεις τους χωρίς να επηρεάζονται από τη φασαρία που μπορεί να επικρατεί στον περιβάλλοντα χώρο. Όσες αντιξοότητες και αν κληθούν να αντιμετωπίσουν, όσα λάθη κι αν κάνουν στην πορεία – γιατί και αυτά είναι μέρος του παιχνιδιού – πάντα πρέπει να είναι συγκεντρωμένοι και να σχεδιάζουν τις επόμενες κινήσεις με ψυχραιμία και θάρρος το οποίο δεν είναι πάντα απαραίτητο να το δείχνουν. Kαι λίγο πόκερ δε βλάπτει… Κάθε σωστή κίνηση είναι μια Νίκη, σαν… την πρωταγωνίστρια του έργου.

WG: Θα θέλατε να αποκαλύψετε τα επόμενα λογοτεχνικά σας σχέδια;

Με μεγάλη χαρά! Έχω ολοκληρώσει άλλα δύο έργα, ένα μυστηρίου με κοινωνικές προεκτάσεις και ένα αμιγώς αστυνομικό. Έχω ξεκινήσει να γράφω ακόμη ένα αστυνομικό. Δε θα βιαστώ όμως να επιδιώξω την έκδοση του επόμενου βιβλίου μου. Θα δώσω χρόνο στο «Σκοτεινό Πηγάδι» να ταξιδέψει όσο πιο μακριά γίνεται.

W.G: Σας ευχαριστούμε πολύ και σας ευχόμαστε καλή επιτυχία.

Εγώ σας ευχαριστώ πολύ! Καλή συνέχεια!