Από την Ισμήνη Χαρίλα
Το 1928 εκδόθηκε το γνωστό έργο του Παύλου Νιρβάνα, «Το έγκλημα του Ψυχικού», που θεωρείται το πρώτο ελληνικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Βασικός ήρωας της ιστορίας είναι ο Νίκος Μολοχάνθης, ένας εικοσάχρονος που ζει στην Αθήνα και έχει καταγωγή από νησιωτική οικογένεια.
Φοιτητής της ιατρικής, ορφανός από γονείς και δίχως έλεγχο από οικείους, κατασπαταλά αλόγιστα την πατρική περιουσία που κληρονόμησε και μετατρέπεται σε οικειοθελές έρμαιο της βούλησης των ανθρώπων που τον περιτριγυρίζουν και τον απομυζούν με κάθε πρόσφορο τρόπο. Αρκετά ιδιαίτερος, ως και αλλοπρόσαλλος – θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς – χαρακτήρας, επιδιώκει να βρίσκεται στο κέντρο της προσοχής και καταλήγει, βάσει ενός παράλογου σχεδίου που κατέστρωσε, να συλληφθεί για τη δολοφονία μιας νεαρής κοπέλας στην περιοχή του Ψυχικού.
Όντας εντελώς αθώος και επιζητώντας μονάχα την προβολή ως πρωταγωνιστής της υπόθεσης που έχει προκαλέσει από τη μια πλευρά το ενδιαφέρον των συμπολιτών του και από την άλλη την απορία τους για τις αιτίες και τις συνθήκες του εγκλήματος, αφού ακόμα και η ταυτότητα του θύματος παραμένει άγνωστη, ο Μολοχάνθης εμπιστεύεται την τύχη του σ’ έναν φίλο του που τον εξαπατά, οικειοποιείται την περιουσία του και διαφεύγει στο εξωτερικό, εγκαταλείποντάς τον μέσα στη φυλακή.
Κατά τη διάρκεια εξέλιξης της ιστορίας, ο ήρωας βιώνει ετερόκλητες καταστάσεις που του γεννούν ποικίλα συναισθήματα, αφού και ενώ στην αρχή τα δεδομένα δείχνουν ότι θα λειτουργήσει το σχέδιό του, σταδιακά όλα ανατρέπονται και καταλήγει να βρεθεί μπλεγμένος και καταδικασμένος για ένα έγκλημα που δεν διέπραξε ποτέ.
Αποκλίνοντας από τη συνηθισμένη δομή του αστυνομικού μυθιστορήματος, όπου υπάρχει ένας ερευνητής που αναζητά τον ένοχο, ο Νιρβάνας «χτίζει» έναν προβληματικό χαρακτήρα που μοιάζει να είναι ταιριαστός με τη σημερινή εποχή, λόγω της ανάγκης του για προσοχή και δημοσιότητα. «Ονειρευόταν να διαπρέψει και να δοξασθεί, όπως άλλοι νέοι της ηλικίας του ονειρεύονται να διαπρέψουν σ’ ένα πραγματικό στάδιο (…)», σχολιάζει ο δημιουργός και, με μακρά εμπειρία στην ηθογραφία, ψυχογραφεί την εποχή των αρχών της δεκαετίας του ’20 κατά την οποία τοποθετείται χρονικά το έγκλημα και αναδεικνύει την φαυλότητα, την καπηλεία, την υποκρισία, την εκμετάλλευση, αλλά και την ισχύ της φημολογίας που παρουσιάζει εικασίες ως αληθινά περιστατικά και καταλήγει ακόμα και να καταστρέψει ανθρώπινες ζωές.
Ο Μολοχάνθης, στην αρχή επομένως της ενήλικης ζωής του, παρασύρεται από την τάση των εφημερίδων να προβάλλουν και να «ηρωοποιούν» κατά έναν παράδοξο τρόπο μορφές που μαγνητίζουν την κοινή γνώμη και αναλαμβάνει την ευθύνη μιας δολοφονίας, δίχως να αναλογιστεί τις συνέπειες της ομολογίας του. Παρόλο δε που οι υπόλοιποι κρατούμενοι, όταν τον αντικρίζουν, αμφισβητούν την ενοχή του, οι γλαφυρές περιγραφές της είδησης της σύλληψής του από τους δημοσιογράφους που αποδέχονται άκριτα τους ισχυρισμούς του για τα ερωτικά κίνητρα που προκάλεσαν το έγκλημα, πραγματοποιούν την επιθυμία του για εφήμερη δόξα , αφού – όπως αναφέρει ο αφηγητής – «ιδιωτικά αυτοκίνητα ήταν σταματημένα έξω από την πόρτα της φυλακής, άνθη και γλυκίσματα έφθαναν από ανώνυμες θαυμάστριές του και κομψές, ανήσυχες σιλουέτες γυναικών μπαινόβγαιναν κρατώντας στα χέρια τους πολυτελή λευκώματα που τα έφερναν για να αξιωθούν να πάρουν ένα αυτόγραφο από τον συμπαθητικό ήρωα του ερωτικού δράματος του Ψυχικού».
Η δομή του κειμένου, όπως ήδη προαναφέρθηκε, απέχει από την αστυνομική hard-boiled λογοτεχνία που εμφανίστηκε στις ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του ’20 ή τα πολυδιαβασμένα μέχρι και σήμερα έργα των Έντγκαρ Άλαν Πόε ή του Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόυλ. Ο Νιρβάνας δεν ασχολείται ουσιαστικά με το έγκλημα, αλλά με την επίδραση που έχει στην κοινωνία. Και αυτή είναι η ιδιαιτερότητα, αλλά και η πρωτοτυπία του δημιουργού που συνδυάζει την ιατρική του ιδιότητα με τη συγγραφική και αναλύει την ψυχοσύνθεση του ατόμου με τη συμπεριφορική του επιρροή από τα γεγονότα που διαδραματίζονται στο περιβάλλον του. Όσο για το αφηγηματικό του οικοδόμημα, αυτό ολοκληρώνεται με την αναμενόμενη επικράτηση της λογικής, τη διασαφήνιση και την κατάρρευση των άνοων σκαριφημάτων.
